ЩУЖЖАТЛАРНИ ТУЗИШ ВА ТАЙЁРЛАШ   ВОСИТАЛАРИ

ЁЗУВ МАШИНКАЛАРИ

    Я=ингача идора жищозлари ичида тенгсиз деб хисоблаб келинган ёзув машинкаси (ЁМ) принтерлар билан таъминланган шахснй компютерлар томонидан тобора си=иб чи=арилмокда. Лекин улар компютерларга нисбатан анча арзон бащодалнги туфайли щужжатларни тайёрлашда щали щам кенг =ылланилмокда.

    Ёзув машинкаларига кыйиладиган асосий талаблар:

    • кам мещнат сарфлаб, юкори мещнат унумдорлигини таъминлаш;

    • ёзувнинг юкори сифати;

    • бош=аришнинг оддийлиги;

    • бир вакгнинг ызида олинадиган нусхаларнинг сони;

    • ишлашининг ишончлилиги.

    Щозирги замон ёзув машинкалари жуда турли-тумандир.

    Уларнинг фарки:

    • ишлаши быйича — механик, електрик, електрон;

    • босма щарфларни ташувчиларининг консгруксияси быйича — ричагли, шарли, дискли ва б.

    • вазифаси быйича — сафарбоп, идорада фойдаланиладиган, махсус;

    • каретканинг конструксияси быйича — олинадиган ёки олинмайдиган, енсиз (кенглиги 240 мм ли ко\озда ёзиш учун) ёки кенг (кенглиги 300 мм дан ортик быылган ко\озда ёзиш учун).

Механик ёзув машинкалари енг оддий ва арзон, лекин ишлашда но=улайдир.

    Електр ёзув машинкалари машинисткадан клавишларни босишда кам куч талаб етиб, шу билан бир ва=тда кып нусха (12 тагача) олишни таъминлайди. Машинистка електр ёзув машинкаснда ёзганида кам чарчайди, мещнат унумдорлиги еса сезиларли даражада ошади.

    Електрон ёзув машинкалари електр машинкаларнинг хамма афзалликларига ва яна хотирага щам егадир (масалан, Роботрон С6130 6500 та белгили, Евмолпия-40 еса 2000 белгили си\имли хотирага ега), бу уларни самарадорлик быйича ташкилий автоматларга якинлаштиради, Електрон ёзув машинкаларининг хотираси хам ички (електрон, магнитли), хам таш=и (магнит карталари, ленталари, диск етар) былиши мумкин. Бу хотирада турли-туман маълумот сакланади: стандарт матн-шаблонлар, адреслар, форматли щужжатлар. Босилаётган маълумот келгусида тащлил =илиш ва ишлатиш учун хотирага ёзилиши щам мумкин. Табиийки, хотирадан чи=ариб олинаётган маълумотни бевосита босиш пайтида тащрир =илиш: адресларни, фамилияларни ва матнларнинг бош=а ихтиёрий лавщаларини ызгартириш мумкин. Електрон ёзув машинкалари босилаёттан маълумотларни олдиндан екранга узатиш ва тахрир килиш учун дисплейга ега былиши мумкин; ю=ори мукаммаллашган компютер мущаррири ёрдамида керакли маълумотларни киритиш-чи=ариш ва матнларни тащрир =илиш учун компютерга уланган былиши мумкин.

    Ёзув машинкаларидаги босувчи механизмлар ричагли ва ричагсиз былади. Ричагли механизмлар ва уларга мос келувчи босма щарфларни ташувчилар — литерли ричаглар жуда инерсиондир (уларда босиш тезлиги секундига 10—15 белгидан ошмайди) ва одатда фа=ат механик ЁМ сида ишлатилади.

    Ричагсиз ЁМ ларида босма харфларни ташувчилар сферик сегментлар, шарли каллаклар, литерли диск(«мойчечак» типидаги) былиши мумкин. «Шарлар» ва «мойчечаклар» шов=инсизро=дир, улар секундига 40 та белгигача тезлик билан босишни таъминлайди, уларда босма щарфларни алмаштириш соддаро=дир. Масалан, ИВМ фирмасида чикарилувчи ЁМ ларига: =алин, ярим =алин, ранги очи=, лотинча, кирилча, грекча, математик белгили каллаклар ва турли хил босма щарфли каллаклар тыплами киритилган. Каллакни алмаштириш бир неча секундда бажарилади, шунинг учун матннинг бир сахифасини босишда турли босма щарфларни ишлатиш мумкин.

    Сафарбоп ёзув машинкалари — кып щолларда шахсий фойлаланишга, кытариб юришга =улай ЁМ; улар одатда механик былиб, енгил ва кытариб юришга =улай былиши учун \илофга егадир (Ерика, Зея, ДЕ Лух). Шунингдек, кытариб юришга =улай електрон ёзув машинкалари щам чи=арилмо=да (Оливетти РТ 505, ОртимСП 54, Самсунг С= 1000 ва б.); Херох 6003 ЁМ си, масалан, хотира, дисплей ва кыпгина сервисли вазифаларга ега: сатрни босиш охирида каретка автоматик щолатда кейинги сатр бошига ытади — суръатни ёъ=отмасдан босиш мумкин; сатрдаги ихтиёрий белгига автоматик =айтиш ва уни алмаштириш имконияти бор; тыли= сызни енгил олиб ташлашга имкон берувчи «сызни олиб ташлаш» вазифаси бор ва б.

    Канселярия ёзув машинкалари — столда турадиган, кычириб юришга но=улай, улар орасида механик, елекгр ва електронлиги щам бор {Ятран, Любава, Вготщер, Санон, Оливетти, Ортима, Самсунг, Роботрон ва б.)

Махсус ёзув машинкаларига вазифасига бо\ли= равишда =уйидагилар киради: кызи ожизлар учун босма харфли ёзув машинкалари; кейинги нусхаларга шаклларни тайёрлаш учун терувчи-ёзувчи машиналар ва автоматлар (Веритйпер, Жасксоwритер); кенгашлар ты\рисида стенографик хисоботларни шакллантириш учун стенографик машинкалар (Стеноклар) ва кышимчалар; паспортларга ва бланкаларга матнларни босиш учун (Ерика 70) ва чизмаларга ёзувларни тушириш учун (МПК1, Ротринг) текис босувчи ёзув машинкалари ва б.

Ёзув машинкаларининг конструксиялари уларнинг синфи ва типидан катъий назар кып жихатдан бир-бирига ыхшаш — щар =андай ЁМ =оп=окли корпус; клавиатура; босма харфларни ташувчи босувчи механизм; =о\оз вара\ини харакатлантирувчи каретка; =о\оз тутувчи валик ва кисувчи роликли ытказувчи механизм; быёвчи лентанинг жойлашишини ва силжишини таъминловчи тасмани ытказувчи механизмга ега былади.

    Ёзув машинкасининг бош=армш органлари жуда щам кып тар=алган Ятран електр ЁМ мисолида кырсатилган;

    1. Майдон ырнаткич босиш пайтида сатр щолати ва кенглигини ырнатишга имкон беради; чап майдон ырнатгич босиш пайтидаги чап майдонни, ынг майдон ырнатгич еса ынг майдонни аниклайди, бундан ташкари, у =атор тугашига 3—4 белги =олганда =ын\ирок билан огощлантиришни ва клавиатурани блокировка =илишни таъминлайди.

    2. =о\оз чеклагич — =о\оз вара\и чап киррасикинг бир хил жойлашишини(яъни чап майдоннинг бир хил ылчамини) таъминлайди.

    3.Еркин юриш клавиши ёъналтириш быйича каретка харакатини бышатади.

   4. Масштаб чиз\ичли =о\оз ушлагич рамкасинннг щар бир былаги каретканинг битта кадамига мос келади.

   5. Майдон ытказиш клавиши ынг майдонда ырнатилган масофа блокировкасини ычириш ва босишни ырнатилган майдон таш=арисидан давом еттириш имконини беради.

     6 Быяйдиган лента рангини кайта улагич.

     7   Сатрни ытказиш ва кареткани кайтариш клавиши.

    8. Кареткани бир кадам ынгта силжитиш учун быш жой клавиши (матн елементлари орасидаги ытказишни шакллантириш).

     9. =о\озни бышатиш ричаги — =ыйилган бетни ты\рилашда ёки уни чикариб олишда ишлатилади.

   10. =о\оз таянчи валиги дастаги — =о\озни =ыл ёрдамида щаракатлантириш (айлантириш) учун ишлатилади.

    11. Сатр кырсаткич — штрихли чизиклар туширилган шаффоф пластина былиб, бу штрихлар харф белгилар кенглигига ани= мос келиб, графлаш жараёнини тезлаштириш учун ишлатиладиган =алам ёки шарикли ручканинг сгержени учун тешикка ега.

    12. Жадваллаштириш клавиши — жадвал ва бошка шаклли матнларни босишда кареткани олдиндан берилган жойга автоматик силжитиш учун ишлатилади.

     13 Каретканинг тескари юриш клавиши — кареткани бир кадам чапга силжитиш имконини беради.

    14. Зарб кучини ростлагич — босилаётган белгилар ёр=инлигини ва шакллантирилаётган нусхалар сонини бошкариш имконини берали.

    15 Регистрларни кайта улаш клавиши — ю=ориги (бош харфлар ва бош=алар) ёки пастки (кичик харфлар ва бош=алар) регистр белгиларини ырнатиш учун хизмат килади.

     16.   Сатрлар орасидаги интервалларни ырнатувчи механизмли коюз таянчи валиги.

ЁЗУВ   АВТОМАТЛАР

Ёзув автоматлар (ташкилий автоматлар) — бу матнли ва жадвалли хужжатларни тузиш, тахрир килиш ва тайёрлаш жараёнини автоматлаштириш учун мылжалланган електромеханик ва електрон курилмаларнинг агрегатлашган комплексидир. Ёзув автоматлар тез харакат киладиган босувчи курилмаларни, турли хил хотира курилмаларини, микропросессорларни, турли бош=ариш =урилмаларнни, дисплейларни ва бош=аларни ыз ичига олади.

    Ёзув автоматларнинг функсионал имкониятлари елеетрон ЁМ ларига нисбатан кенгрокдир:

    • оператав хотирасининг кагга си\имлилиги (1000 сащифагача матн);

    • ю=ори си\имли ташки хотира ( бир неча мсгабайт);

    •тахрирлашнинг =улайлиги компютер мущаррирлари имкониятларига я=инлашади.

    Орггекст Д, Оптима 528, Роботрон 6908, Флексорайтер 2201 ва Флексорайтер 2301 ёзув автоматлари кенг таркалгандир.

    Щозирги ва=гда ёзув автоматлар принтерлар билан таъминланган шахсий компютерлар томонидан си=иб чикарилган. Уларни нархлари бир-бирига я=ин, лекин компютер янада кенгро= сервис имкониятларга егадир.                                             

ДИКТОФОН ТЕХНИКАСИ

    Диктофон ва магнитофонлар нут=ларни, тадбиркор хатларини, телефондаги сызлашувларни, о\заки кырсатма ва фармойишларни кейинчалик ёзув машинкасида кайта босиш ма=садида ёеиб олишга хизмат килади. Бу техника машиналарида ёзиладиган хужжатли маълумотларни кайд килувчи орали= звено сифатида ишлатилади. Статистика шуни кырсатмо=даки, щужжат матнини диктофонга ёзиб кейинчалик диктофондан босиш билан тайёрлаш уни =ылда ёзиб тайёрлаб ва кейинчалик коралама =о\оздан босишга кетган мещнат сарфига караганда 2—3 марта камдир. Доимий машинада ёзиладиган ишларнинг хажми катта былган ташкилотларда диктофонли-машинада ёзиш бюроларини тузиш максадга мувофикдир.

    Шуна=а анъанавий ишлатиш билан бир каторда диктофонлар замонавий телекоммуникасия тизимларида овозли почта кутичаси сифатида ва екзотик сохаларда, масалан: саноат, сиёсий ва маиший жосусликларда, ходимлар хул=ини назорат килиш тизимларида шахсий телефон сызлашувлар мазмунини архивлаштириш ва фалокатли щолатларни =айд =илишда (авиасияда кенг маълум былган «=ора кутича» ва бош=алар) кылланилмокда.

    Диктофон — бу кичик магнитофон былиб, товушли маълумотни ёзиш ва уни наушник ёки баланд товуш чикарувчи таш=и кучайтиргич оркали оддий ешитишга, маълумотни ёзув машинкасида босиш ёки =ылда =айта ёзиш учун айтиб туришга ишлатилади. Диктофонларнинг асосий техник тавсифлари куйидагилар:

    • ёзишда ишлатилаётган магнит ташувчисининг типи;

    • ёзиш пайтида ва товушни ешитишда магнит ташувчисининг харакат тезлиги ва уни бир текис ростлаш имконияти;

    • ёзув сифати ва товушли ахборотни кып жихатдан аникловчи ешитиладиган частоталар диапазони;

    • магнитли ташувчи си\ими ва битта ёзувнинг ешитилиш вакти;

    • ыз микрофонидан ва ташки микрофондан ёзиш имконияти;

    • ташки акустик тизим оркали ешитиш имконияти;

    • масофадан, шу жумладан овозни бош=ариш мумкинлиги (товуш пайдо былганда автоматик уланиб, товуш узок ва=т былмаганда узилиши);

    • шов=инсиз   ишлаши;

    • енергия манбаи типи (аккумулятор, батарейка ёки тармо=дан) ва ички аккумуляторнинг узлуксиз ишлаш давомийлиги;

    • таъминот куввати ва чи=иш куввати;

    • ылчамлари ва о\ирлиги.

    Исти=болли диктофонларга икки классдаги диктофонларни киритиш мумкин:

    микрокассета билан ишлайдиган диктофонлар ( Реайсогбег);

    стандарт миникассеталар билан ишлайдиган диктофонлар (КесоМег).

    Микрокассетали диктофон 120х60х20 мм ылчамли былиб, бир тарафига бир соатгача ёзиш имкониятига ега кассетаси бор.

    Ёзиш тезлигининг пастлиги ва лента ылчамлари кичиклигидан ёзиш сифати ю=ори емас. Бундай диктофонларда ёзилган маълумотлар хар хил шов=инлар ва ишлаб турган мотор ши\иллаши билан аралашиб кетган былади. Ташки микрофонларни ишлатиш мотор ши\иллашидан =утулиш имконини беради, лекин бу типдаги щамма диктофонларда щам микрофонларни улаш имкониятлари ёък. Лекин бу турдаги диктофонларнинг кызга кыринган моделлари щам бор. Масалан, Олимпис Л400 диктофони сенсорли бошкаришга, сую= кристалли дисплейга ва таш=и микрофондан щам, ички микрофондан щам сифатли ёзиш имкониятларига ега. Ылчами бор ёъ\и 80х50х15 мм ли бу диктофондан одатда махсус ма=садлар учун фойдаланилади ва у =иммат туради.

    Типик миникассетали диктофон 110х80х35 мм ылчамяарга ега былиб ёзув сифати нисбатан яхшиланган. Уларда ёзув тезлиги 4,76 см/с былиб, кассетанинг бир тарафига бир соат ёзиш имконини беради (автореверсли (автоматик оркасига ёзиш =урилма

си) диктафонларда узлуксиз ёзув икки соатгача ). Кыпинча кассета си\имини ошириш учун ёзув тезлигини пасайтиради, лекин бу билан ёзув сифати бузилишини ыйлаб кыриш керак.

Кыплаб ю=ори сифатли диктофонлар маълумотни тез ешитиш, олдинга ва ор=ага =идириш, лентани щисоблаш ва белги буйича =идириш режимларига егадир. Диктофонларнинг енг янги моделлари тезкор ешитиб кыришда овознинг табиий тембрини са=лаш (жуда былмаганда билса буладиган) имконини беради, бунга ра=амли просессорда сигнални кайта ишлаш билан еришилади.

    Масалан, Минитех фирмасининг ТП6 диктофони «Белги» ва «Олдинга ва ор=ага тез =идириш», лента щисоблагич ва ички ты\риланадиган микрофон режимларига ега; шу фирманинг ТМС77 диктофони сенсорли бош=арув, ёзувни назорат =илиш ва ешитиш тезлигини узгартириш тулик функсиялар тыплами, таш=и микрофон учун киришлар ва масофадан бошкариш пулти билан таъминланган.

    Пщилипс фирмасининг компютерли интерфейсга ега былган Поскет Мемо Ехесутив сериядаги диктафонлари щам еътиборга лойи=дир.

    Ахборотни кычириб босишда, айтиб туриш режими диктофонларни ишлатишга =улай былиб, ешиттиришни ва ор=ага =айтишни секинлаштириш мумкин, улар машинистканинг ёзувни ешиттириш суръатидан ор=ада =олганда олдиндан берилган ёзув орали\ига ва=ти-ва=ти билан ор=ага кайтиш имконини беради; диктофонни бош=ариш учун оё= педалининг (тепкининг) борлиги жуда фойдалидир (=ыллар матнни теришдан чал\имайди).

 

ЩУЖЖАТЛАР ЯРАТИШНИНГ ДИКТОФОН-КОМПЮТЕРЛИ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

 

    Охирги янги чи==ан диктофонлар тармо=дан таъминланиб, маълумотларни магнит дискка ёзади, бу еса маълумотларни ю=ори сифатли кып соатли ёзилишини таъминлайди. Мисол учун Пщилипс Спееч Пад ра=амли диктофонини олайлик, унда маълумот Спееч  Сард дискига ёзилади, сынг бу маълумот товушли файл шаклида компютерга =айта ёзилиши мумкин.

    Товушли файлни ёзиш формати фонограммаларни =айта ишлаш дастур ор=али =айта ишлаб турилади, келгусида товушли файлларни матнга Wорд, Wорд Перфест ва бош=а матнли просессорлар билан ытказиш имкониятлари бор.

Щозирги ва=тда диктофон-компютерли технологиялар ту\рисида гапирганда нут=ни автоматик англаш имкониятларини кызда тутмаслик керак. Англаш муаммоси щали дунёнинг хеч бир тили учун тылик ечилмаган. Фа=атгина баъзи бир умидвор =иладиган ижобий натижалар бор, демак, муаммони тылик ечишга щали ва=т бор. Хозирги ва=тда =уйидаги англовчи тижорат дастурлари сотилмо=да:

    • олдиндан аникланган жумлалар тыпламидан типик жумлаларни;

     • «ыртача одам» гапини 80-90 фоиз ани=лаш, бу жиддий автоматик тизимлар учун очи\и етарли емас .

    Шунга =арамасдан, нут=ли хабарларни автоматлаштирилган щужжатлаштириш диктофон-компютерли тизимлари жадал ривожланмо=да. Хусусан, «Айтиб туришнинг замонавий технологиялари» семинаридаги (1997 йил, март) кыргазмада бир нечта нут=ли хабарларни тезкор щужжатлаштириш тизимлари намойиш етилди.

    Санкт-Петербург (Россия) нут=ли технологиялар маркази ишлаб чи==ан махсулоти еътиборга лойи=дир, унда:

    — «Аллегро» нуткли чи=ишларни тезкор хужжатлаштириш автоматлаштирилган тизими;

    — «Незабудка» телефон сызлашувларни =айд килувчи компютер системаси;

    — тиббий муассасалар учун иш юритишнинг автоматлаштирилган тизими «Сезар - МЕД» намойиш етилди.

    «А л л е г р о СТС Л132» системаси банклар, фирмалар, су\урта ва суд органлари, кенгашлар, конференсия, съезд ва симпозиумлар ишига хизмат кырсатиш учун мылжалланган.

«Аллегро» системаси вербалли ходисаларни стенографлашдан тыли= воз кечган щолда уларни тезкор щужжатлаштиришни бажариш имконини беради. Щужжат матни ходиса тугагандан кейин бир неча минут ичида шакллантирилади. Система таркибига: диктофонлар ёки микрофонлар, шахсий компютер (товушли сервер), босиш курилмаси (принтер), мухаррир овоз оператори ва ёзув машинаси операторларининг иш жойлари киради.

Товушли сервер аналог товушли сигналларни компютерга киритиш-чи=аришни, уларни ра=амлаш, =атти= дискка ёзиш ва са=лашни, товушли лавхаларни мухаррир-товуш оператори ва машинада ёзувчи операторлар иш жойлари буйича та=симланишини таъминлайди.

    Мухаррир - овоз оператори товуш ёзиш жараёнида, фонограммалар =айта ишланишини назорат =илади, натижавий щужжатлар яратиш тартибини бош=аради.

Ёзув машинаси операторлари товушли серверлардан фонограмма лавхаларини олади, уларни ешитиб матнларни теради.

    Матн териш =улай былиши учун фонограммаларни ешитишнинг кып сонли режимлари кызда тутилган, хусусан:

     — ра=амли диктофонлар оамма сервисли режимлар, шу жумладан, «тыхташ — оркага кайтиш — лаозада кайта ыраш» режим) билан таъминланган;

    — товуш майинлигини бузмасдан, ешитиб кыриш тезлигинб секинлаштириб (3 мартагача) нут= аниклигини ошириш;

    — тушунарсиз лавщалар фонограммасини кып марта такрорлаш, шу жумладан «ёпи= халка» режимида;

    — сызма-сыз ешитиб кыриш ва терилган матнни бошлан\ич фонофамма билан солиштиришнинг ноёб режими;

    — тез инерсионсиз =идириш, шу жумладан товуш майинлигини бузмасдан тезлаштирилган ешитиб кыришда =идириш.

    Микрофон оркали компютерга матнни бевосита киритиш тизимларидан, биринчи навбатда ИВМ (А=Ш) фирмасининг Виа Воисе дастурий мащсулотини таъкидлаш лозимдир. Бу дастур жонли нут=ни англаш имконини беради (сызларни хамма паузалар билан айтишини талаб =илувчи Регсопал Дистатион Сйстем дастуридан  фар=ли равишда). Виа Воисе клавиатурани тыли= алмаштира олмайди, негаки, дастурни кып ва=т «ырганиш» дан кейин щам у 90-95 % сызни англайди. Агар сызни дарщол англамаса, у щолда тизим фойдаланувчига уни ёзишнинг турли вариантларини таклиф етади.

    Самарадорликка келганда Виа Воисе минутига 70—80 та сызни кабул =илади, буни =они=арли щисоблаш мумкин. Бош=ача сыз билан айтганда, бу дастур катта щажмдаги маълумотларни киритишда клавиатурада матнни узо= ва=т теришдан халос етади ва фойдаланувчилар учун жуда =улай. Виа Воисе тизими Wиндоwс 95 ва Wиндоwс НТ дастурида ишлайди.

     Виа Воисе дастурининг ра=иби Дгагоп Сйстем фирмасининг Натураллй Спеакинг  тизими былиши мумкин, лекин бу тизим 3 марта =иммат туради.

Hosted by uCoz