ШАХСИЙ КОМPЮТЕРДА АХБОРОТНИ ТАСВИРЛАШ

 

    ШК ичидаги сонли ахборот иккилик ёки иккилик-ынлик сано= тизимларида кодланади; ШК да исталган ахборотни киритишда ва чи=аришда ахборотни тасвирлашнинг махсус кодлари Ч АССИИ кодлари ишлатилади, айнан шу коддар ШК ичида щарфли ва белгили ахборотни кодлаш учун =ылланилади. 

Сано=, тизими ва сонларни тасвирлаш шакллари

     ЭЩМ дата ахборот, одатда, иккилик ёки иккилик-ынлик сано= тизимларида кодланади.

    Сано= тизими Ч бу, сонларни белгиланган ми=дорий =ийматга ега былган белгилар асосида номлаш ва тасвирлаш усулидир.

    Сонларни тасвирлаш усулига бо\ли= равишда сано= тизими pозисион ва ноpозисион былади.

    Pозисион сано= тизимида щар бир ра=амнинг ми=дорий =иймати унинг сондаги жойига (pозисиясига) бо\ли= былади. Ноpозисион сано= тизимида ра=амлар ызининг ми=дорий =ийматини, уларнинг сондаги жойлашиши ызгарганда, ызгартирмайди. Соннинг pозисион сано= тизимида тасвирлаш учун ишлатиладиган турли ра=амлар ми=дори (Р) сано= тизимини асоси дейилади. Ра=амлар =иймати 0 дан РЧ 1 гача орали=да ётади. Умумий щолда ихтиёрий аралаш сонни Р асосли сано= тизимида ёзиш =уйидаги =атор кыринишига ега:

N=анннм-1Pм-1+ анннм-2Pм-2+Е+ анннкPк+Е+ а1P1+ аннн0P0+ аннн-1P-1+

+ а-2P-2+Е+аннн-5P-5 (1)

бу ерда pастки индекслар ра=амнинг сондаги жойлашган жойини (разрядини) ани=лайди:

Х индексларнинг мусбат =ийматлари соннинг бутун =исми учун та разряд);

Х манфий =ийматлар Ч каср =имс учун (с та разряд).

    Pозисион сано= тизими Ч арабча ынлик тизимдир, унда асос P=10, сонларни тасвирлаш учун 10 та ра=ам (0 дан 9 гача) ишлатилади.     Ноpозисион сано= тизими Ч римча тизимдир, унда щар бир сон учун белгиларнинг махсус тыpлани (бирикмаси) ишлатилади (ХИВ, СХХВИИ ва ш.ы.).

т та разрядда кырсатилиши мумкин былган енг катта бутун сон:

Nмах=Pм-1  (2)

    Каср =исмнинг 5 та разрядила ёзиш мумкин былган енг кичик =ийматли ( 0 га тент былмаган) сон:

Nмин=P-5

    Соннинг бутун =исмида т та, каср =исмида еса с разрядга ега былган щолда, жами турли хил Pм=5 та сонни ёзиш мумкин.

Иккилик сано=, тизими Р=2 асосга ега ва ахборотни акс еттириш учун бор-ёъ\и иккита ра=амни: 0 ва 1 ни ишлатади. Сонларни бир сано= тизимидан бош=асига ытказиш =оидалари, шу жумладан (1) муносабатга асосланган =оидаси мавжуддир.

Мисол:

101110,101(2) =1 Х25+|0*24+1*23+1*22+1*21+0*20+1*2-1+0*2-2+

+1*2-3=46,625 (10)

    Яъни иккилик 101110,101 сони ынлик 46,625 сонига тенгдир.

    Щисоблаш машиналарида иккилик сонларни тасвирлашнинг иккита шакли =ылланилади:

Х табиий шакл ёки =айд =илинган вергул (нук,та) шаклида;

Х меъёрий шакл ёки кычиб юрадиган вергул (ну=та) шаклида.

=айд =илинган вергул кыринишда барча сонлар бутун =исмини каср =исмидан ажратувчи ва щамма сонлар учун вергулнинг щолати доимий былган ра=амлар кетма-кетлиги кыринишда тасвирланади.   

    Масалан, ынлик сано= тизимида соннинг бутун =исмида 5 та разряд (вергулгача) ва соннинг каср =исмида 5 та разряд       (вергулдан кейин) булсин; шундай разряд турига ёзилган сон =уйидаги кыринишга ега былади:

+00721,35500; +00000,00328; -10301, 20260.

    Бу шакл, табиий, оддийдир, лекин сонларни тасвирлашнинг унчалик катта былмаган орали\ига ега ва шунинг учун щисоблашларда щар доим щам =ылланилавермайди.

    =ийматли сонлар орали\и (Н) P асосли сано= тизимида соннинг бутун =исмида т та разряд ва каср =исмида с та разряд былганда (соннинг ишораси щисобга олинмайди ) бундай былади:

 

P<N<Pм

Р=2, м=10 ва с=6 былганда 0,015<N<1024.

    Агар амалнинг бажарилиши натижасида рухсат етилган диаpазондан чи=иб кетадиган сон pайдо былса, разряд турини тылиб кетиши содир былади ва келгусидаги щисоблашлар маъносини ёъ=отади. Замонавий ЭЩМ ларда табиий акс еттириш шакли ёрдамчи сифатида ва фа=ат бутун сонлар учун ишлатилади.

    Кычиб юрадиган вергул кыринишда щар бир сон икки гУРЫщ ра=амлар кыринишда тасвирланади. Биринчи ра=амлар гУРЫщи мантисса, иккинчиси еса тартиб дейилади, шу билан бирга мантиссанинг абсолют =иймати 1 дан кичик, тартибники еса бутун сон былиши керак. Умумий кыринишда кычиб юрадиган вергулли сон =уйидагича тасвирланиши мумкин:

Nмах=▒М*P▒р

бу ерда: М Ч соннинг мантиссаси (|А|<1); гЧ соннинг тартиби (гЧбутун сон); Р Ч сано=тизимининг асоси.

Мисол. Ю=орида келтирилган сонлар меъёрий шаклда =уйидагича ёзилади:

+0,721355Х103; +0,328Х10-3; -0,103012026Х105

    Меъёрий (нормал) тасвирлаш шакли сонларни тасвирлашнинг катта орали\ига ега ва замонавий ЭЩМ лар учун асосий щисобланади.

    Расосли сано= тизимида =ийматли сонлар орали\и, мантиссада т та разряд ва тартибда С та разряд былганда (тартиб ва мантиссанинг разрядлар белгиси щисобга олинмайди) бундай былади:

P=2, м=10 ва с=6 былганда сонлар орали\и тахминан 10-19 дан 1019 гача чызилади. (Солиштириш учун: Ер сайёраси pайдо былган ва=тдан бошлаб ытган секундлар сони 1018 ни ташкил етади).

    Сон ишораси одатда иккилик ра=ами билан кодланади, бунда 0 коди "=" ишорасини, 1 коди еса "Ч " ишорасини билдиради.

    Сонларни алгебраик тасвирлаш учун (яъни мусбат ва манфий сонларни тасвирлаш учун) машиналарда махсус кодлар: ты\ри, тескари ва =ышимча кодлар ишлатилади. Шу билан бирга охирги иккитаси ЭЩМ учун но=улай былган кыpайтириш амалини манфий сон билан =ышиш амалига алмаштириш имконини беради; =ышимча код амалларни янада тезро= бажарилишини таъминлайди, шунинг учун ЭЩМ да айнан шу код кыpро= =ылланилади.

    Иккилик-ынлик сано= тизими ынлик тизимга ва тескарисига утказиш енгиллиги сабабли замонавий ЭЩМ ларда кенг тар=алди. У асосий еътибор машинани техник =урилишининг соддалигига емас, балки фойдаланувчининг ишлаши =улай былишига =аратилган жойларда ишлатилади. Бу сано= тизимида барча ынлик ра=амлар тыртта иккилик ра=амлар билан алощида кодланади (16-жадвалга =аранг) ва шундай кыринишда кетма-кет бир-биридан кейин ёзилади.

16-жадвал

Ынлик ва ын олтилик ра=амларнинг иккилик кодлар жадвали

Ра=ам

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

А

В

С

Д

Е

Ф

Код

0000

0001

0010

0011

0100

0101

0110

0111

1000

1001

1010

1011

1100

1101

1110

1111

 

Мисол: Ынлик 9703 сони иккилик-ынлик сано= тизимида =уйидагича былади: 1001011100000011.

    Дастурлашда баъзида ун олтилик сано= тизими ишлатилади, ундан сонларни иккилик сано= тизимига ытказиш жуда оддийдир Ч разрядлаб бажарилади (иккилик-ынлик тизимдан ытказишга тыли= ыхшайди).

    Ын олтилик сано= тизимида 9 дан катта ра=амларни тасвирлаш учун щарфлар ишлатилади: А=10, Б=лл, С=12, Д=13, Е=14, Ф=15.

Мисол. Ун олтилик Ф17Б сони иккилик сано= тизимида =уйидагича былади: 1111000101111011.

 

ШКда маълумотларни тасвирлаш вариантлари

 

    Барча ахборотлар (=ийматлар) иккилик кодлар кыринишида тасвирланган. Ишлаш =улай былиши учун иккилик разрядлар тыpламларини белгилаш учун =уйидаги атамалар киритилган Ч 17-жадвалга =аранг. Бу тернинлар одатда, ЭЩМ да са=ланаётган ва =айта ишланаётган ахборотлар щажмининг ылчов бирлиги сифатида ишлатилади.

17-жадвал

Иккилик тыpлар

Гурущдаги иккилик разрядлар сони

1

8

16

8х1024

8х10242

8х1 0243

8х10244

Ылчов бирлиги номи

Бит

байт

Pараграф

Килобайт
(Кбайт)

Мегабайт (Мбайт)

Гигабайт (Гбайт)

Терабайт (Тбайт)

 

    Бир нечта бит ёки байтлар кетма-кетлигини кыpинча =ийматлар майдони дейилади. Сондаги (сыздаги, майдондаги ва ш.ы.) битлар нолинчи разряддан бошлабунгдан чаpга =араб номерланади.

ШК да доимий ва ызгарувчан узунликдаги майдонлар =айта ишланиши мумкин.

    Доимий узунликдаги майдонлар

сыз Ч 2 байт          иккиланган сыз Ч 4 байт
ярим сызЧ 1 байт
     кенгайган сыз Ч 8 байт.

    =айд =илинган вергулли сонлар кыpинча сыз ва ярим сыз щажмига ега; кычиб юрадиган вергулли сонлар иккиланган ва кенгайган сыз щажмига ета.

    Ызгарувчан узунликдаги майдон 0 дан 256 байтгача былган исталган ылчамга ега былиши мумкин, лекин байтлар сони албатта бутун былиши керак.

Мисол.

    Структура жищатидан- 193(10)=-11000001(2) сонини ёзиш ШК разряд тырида =уйидагича кыринади.

=айд =илинган вергулли сыз шакддаги сон ишораси билан:

 

 

Сон ишораси

Соннинг абсалют =иймати

Разряд номери

15

14

13

12

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

0

сон

1

0

0

0

0

0

0

0

1

1

0

0

0

0

0

1

    Кычиб юрадиган вергулли иккиланган сыз шаклидаги сон: жойлаштирилган ва очилган шакллар деб аталувчи ызгарувчан узунликдаги майдонлар билан тасвирланиши мумкин.

    Жойлаштирилган шаклда щар бир ынлик сон учун 4 тадан иккилик разряд (ярим байт) ажратилади, бунда сон ишораси сон ярим байтининг унгдан охирида кодланади (1100 Ч "=" белгиси ва 1101 Ч "-" белгиси).

    Жойлаштирилган шакл майдони структураси:

Бу ерда ва кейинчалик: Р=- ра=ам, Ишора Ч сон ишораси.

    Жойлаштирилган шакл ШКда одатда иккилик-ынлик сонларда =ышиш ва айириш амалларини бажаришда ишлатилади.

    Очилган шаклда щар бир ынлик ра=ам учун бутун байт ажратилади, бунда щар бир байтнинг (енг кичигидан таш=ари) катта ярим байтлари (зона) ШК да ООP коди билан (АССИИ Ч кодига мос равишда) тылдирилади, кичик (чаpдагиси) ярим байтларда еса оддий ёъл билан ынлик ра=амлар кодланади. Енг кичик (унгдаги) байтнинг катта ярим байти (зона) сон ишорасини кодлаш учун ишлатилади.

    Очилган шакл майдони структураси:

Очилган шакл ШК да маълумотларни ШК га киритиш-чи=аришда щамда иккилик-ынлик сонларда кыpайтириш ва былиш амалларини бажаришда ишлатилади.

Мисол.

-193(10) = -000110010011(2.10) ШКда шундай тасвирланади:

жойлаштирилган шаклда очилган шаклда

 

АССИИ КОДЛАРИ

 

    АССИИ коди ( Америсан Стандард Соде фор Информатион Интерчанге Ч ахборотларни алмашиш учун америка стандарт коди ) асосий стандарт ва унинг кенгайтмасига ега (18-жадвал). Асосий стандарт белгиларни кодлаш учун ын олтилик 00-7Ф кодларини, стандарт кенгайтмаси еса 80-ФФ кодларини ишлатади.

    Асосий стандарт хал=аро щисобланади ва бош=арувчи белгиларни ва латин алфавити щарфларини кодлаш учун ишлатилади; стандарт кенгайтмасида pсевдографика белгилари ва миллий алфавит щарфлари (табиийки, турли мамлакатларда турлича) кодланади.

АССИИ КОДЛАР

Hosted by uCoz