ШК
ичидаги сонли
ахборот иккилик
ёки иккилик-ынлик
сано= тизимларида
кодланади; ШК
да исталган ахборотни
киритишда ва
чи=аришда ахборотни
тасвирлашнинг
махсус кодлари
Ч АССИИ кодлари
ишлатилади,
айнан шу коддар
ШК ичида щарфли
ва белгили ахборотни
кодлаш учун
=ылланилади.
ЭЩМ
дата ахборот,
одатда, иккилик
ёки иккилик-ынлик
сано= тизимларида
кодланади.
Сано=
тизими Ч бу, сонларни
белгиланган ми=дорий
=ийматга ега былган
белгилар
асосида номлаш
ва тасвирлаш
усулидир.
Сонларни
тасвирлаш
усулига бо\ли=
равишда сано=
тизими pозисион
ва ноpозисион
былади.
Pозисион
сано= тизимида
щар бир ра=амнинг
ми=дорий =иймати
унинг сондаги
жойига (pозисиясига)
бо\ли= былади. Ноpозисион
сано= тизимида
ра=амлар ызининг
ми=дорий =ийматини,
уларнинг сондаги
жойлашиши ызгарганда,
ызгартирмайди.
Соннинг pозисион
сано= тизимида
тасвирлаш
учун ишлатиладиган
турли ра=амлар
ми=дори (Р) сано=
тизимини
асоси дейилади.
Ра=амлар =иймати
0 дан РЧ 1 гача
орали=да
ётади. Умумий
щолда ихтиёрий
аралаш сонни Р
асосли сано=
тизимида ёзиш
=уйидаги
=атор кыринишига
ега:
N=анннм-1Pм-1+
анннм-2Pм-2+Е+ анннкPк+Е+
а1P1+ аннн0P0+ аннн-1P-1+
+ а-2P-2+Е+аннн-5P-5
(1)
бу ерда pастки
индекслар
ра=амнинг сондаги
жойлашган жойини
(разрядини) ани=лайди:
Х индексларнинг
мусбат =ийматлари
соннинг бутун
=исми учун (т та
разряд);
Х манфий
=ийматлар Ч каср
=имс учун (с та
разряд).
Pозисион
сано= тизими Ч
арабча ынлик
тизимдир, унда
асос P=10, сонларни
тасвирлаш
учун 10 та ра=ам (0
дан 9 гача) ишлатилади. Ноpозисион
сано= тизими Ч
римча тизимдир,
унда щар бир
сон учун белгиларнинг
махсус тыpлани
(бирикмаси)
ишлатилади (ХИВ,
СХХВИИ ва ш.ы.).
т та разрядда
кырсатилиши мумкин
былган енг катта
бутун сон:
Nмах=Pм-1
(2)
Каср
=исмнинг 5 та
разрядила ёзиш
мумкин былган
енг кичик =ийматли
( 0 га тент былмаган)
сон:
Nмин=P-5
Соннинг бутун
=исмида т та, каср
=исмида еса с разрядга
ега былган щолда,
жами турли хил
Pм=5 та сонни
ёзиш мумкин.
Иккилик
сано=, тизими Р=2 асосга
ега ва ахборотни
акс еттириш
учун бор-ёъ\и
иккита ра=амни:
0 ва 1 ни ишлатади.
Сонларни бир
сано= тизимидан
бош=асига ытказиш
=оидалари, шу жумладан
(1) муносабатга
асосланган
=оидаси мавжуддир.
Мисол:
101110,101(2) =1 Х25+|0*24+1*23+1*22+1*21+0*20+1*2-1+0*2-2+
+1*2-3=46,625 (10)
Яъни
иккилик 101110,101 сони
ынлик 46,625 сонига
тенгдир.
Щисоблаш
машиналарида
иккилик сонларни
тасвирлашнинг
иккита шакли
=ылланилади:
Х табиий
шакл ёки =айд
=илинган вергул
(нук,та) шаклида;
Х меъёрий
шакл ёки кычиб
юрадиган вергул
(ну=та) шаклида.
=айд =илинган
вергул кыринишда
барча
сонлар бутун
=исмини каср
=исмидан ажратувчи
ва щамма сонлар
учун вергулнинг
щолати доимий
былган ра=амлар
кетма-кетлиги
кыринишда
тасвирланади.
Масалан,
ынлик сано=
тизимида соннинг
бутун =исмида
5 та разряд (вергулгача)
ва соннинг каср
=исмида 5 та разряд (вергулдан
кейин) булсин;
шундай разряд
турига ёзилган
сон =уйидаги кыринишга
ега былади:
+00721,35500; +00000,00328; -10301,
20260.
Бу
шакл, табиий,
оддийдир, лекин
сонларни тасвирлашнинг
унчалик катта
былмаган орали\ига
ега ва шунинг
учун щисоблашларда
щар доим щам
=ылланилавермайди.
=ийматли
сонлар орали\и
(Н) P асосли сано=
тизимида соннинг
бутун =исмида
т та разряд ва
каср =исмида с
та разряд былганда
(соннинг
ишораси щисобга
олинмайди ) бундай
былади:
P-с<N<Pм-Р-с
Р=2, м=10
ва с=6 былганда
0,015<N<1024.
Агар
амалнинг бажарилиши
натижасида
рухсат етилган
диаpазондан
чи=иб кетадиган
сон pайдо былса,
разряд турини
тылиб кетиши
содир былади ва
келгусидаги
щисоблашлар маъносини
ёъ=отади. Замонавий
ЭЩМ ларда табиий
акс еттириш
шакли ёрдамчи
сифатида ва
фа=ат бутун
сонлар учун
ишлатилади.
Кычиб
юрадиган вергул
кыринишда щар бир
сон икки
гУРЫщ ра=амлар
кыринишда
тасвирланади.
Биринчи ра=амлар
гУРЫщи мантисса,
иккинчиси еса
тартиб дейилади,
шу билан бирга
мантиссанинг
абсолют =иймати
1 дан кичик,
тартибники еса
бутун сон былиши
керак. Умумий
кыринишда кычиб
юрадиган вергулли
сон
=уйидагича
тасвирланиши
мумкин:
Nмах=▒М*P▒р
бу ерда: М
Ч соннинг мантиссаси
(|А|<1); гЧ соннинг
тартиби (гЧбутун
сон); Р Ч сано=тизимининг
асоси.
Мисол. Ю=орида
келтирилган
сонлар меъёрий
шаклда
=уйидагича ёзилади:
+0,721355Х103; +0,328Х10-3;
-0,103012026Х105
Меъёрий (нормал)
тасвирлаш шакли
сонларни
тасвирлашнинг
катта орали\ига
ега ва замонавий
ЭЩМ лар учун
асосий щисобланади.
Расосли
сано= тизимида
=ийматли сонлар
орали\и, мантиссада
т та разряд ва
тартибда С та
разряд былганда
(тартиб ва мантиссанинг
разрядлар белгиси
щисобга олинмайди)
бундай былади:
P=2, м=10 ва с=6
былганда сонлар
орали\и тахминан
10-19 дан 1019
гача чызилади.
(Солиштириш
учун: Ер
сайёраси pайдо
былган ва=тдан
бошлаб ытган
секундлар сони
1018 ни ташкил етади).
Сон
ишораси
одатда иккилик
ра=ами билан кодланади,
бунда 0 коди "="
ишорасини, 1 коди
еса "Ч "
ишорасини билдиради.
Сонларни
алгебраик
тасвирлаш
учун (яъни мусбат
ва манфий сонларни
тасвирлаш
учун) машиналарда
махсус кодлар:
ты\ри, тескари
ва =ышимча кодлар
ишлатилади. Шу
билан бирга охирги
иккитаси ЭЩМ
учун но=улай былган
кыpайтириш амалини
манфий сон билан
=ышиш амалига
алмаштириш имконини
беради; =ышимча
код амалларни
янада тезро= бажарилишини
таъминлайди,
шунинг учун ЭЩМ
да айнан шу код
кыpро= =ылланилади.
Иккилик-ынлик
сано= тизими ынлик
тизимга ва
тескарисига
утказиш енгиллиги
сабабли замонавий
ЭЩМ ларда кенг
тар=алди. У
асосий еътибор
машинани техник
=урилишининг
соддалигига емас,
балки фойдаланувчининг
ишлаши =улай былишига
=аратилган жойларда
ишлатилади. Бу
сано= тизимида
барча ынлик
ра=амлар
тыртта иккилик
ра=амлар билан
алощида кодланади
(16-жадвалга
=аранг) ва шундай
кыринишда кетма-кет
бир-биридан кейин
ёзилади.
16-жадвал
Ынлик ва
ын олтилик
ра=амларнинг
иккилик кодлар
жадвали
Ра=ам |
0 |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
А |
В |
С |
Д |
Е |
Ф |
Код |
0000 |
0001 |
0010 |
0011 |
0100 |
0101 |
0110 |
0111 |
1000 |
1001 |
1010 |
1011 |
1100 |
1101 |
1110 |
1111 |
Мисол: Ынлик
9703 сони иккилик-ынлик
сано= тизимида
=уйидагича былади:
1001011100000011.
Дастурлашда
баъзида ун олтилик
сано= тизими
ишлатилади, ундан
сонларни иккилик
сано= тизимига
ытказиш жуда
оддийдир Ч разрядлаб
бажарилади (иккилик-ынлик
тизимдан ытказишга
тыли= ыхшайди).
Ын олтилик
сано= тизимида
9 дан катта
ра=амларни
тасвирлаш
учун щарфлар
ишлатилади: А=10,
Б=лл, С=12, Д=13, Е=14, Ф=15.
Мисол. Ун олтилик
Ф17Б сони иккилик
сано= тизимида
=уйидагича былади:
1111000101111011.
Барча
ахборотлар
(=ийматлар) иккилик
кодлар кыринишида
тасвирланган.
Ишлаш =улай былиши
учун иккилик
разрядлар тыpламларини
белгилаш учун
=уйидаги атамалар
киритилган Ч 17-жадвалга
=аранг. Бу тернинлар
одатда, ЭЩМ
да са=ланаётган
ва =айта ишланаётган
ахборотлар
щажмининг ылчов
бирлиги
сифатида ишлатилади.
17-жадвал
Иккилик
тыpлар
Гурущдаги
иккилик разрядлар
сони |
1 |
8 |
16 |
8х1024 |
8х10242 |
8х1
0243 |
8х10244 |
Ылчов бирлиги
номи |
Бит |
байт |
Pараграф |
Килобайт |
Мегабайт
(Мбайт) |
Гигабайт
(Гбайт) |
Терабайт
(Тбайт) |
Бир нечта
бит ёки байтлар
кетма-кетлигини
кыpинча =ийматлар
майдони дейилади.
Сондаги (сыздаги,
майдондаги ва
ш.ы.) битлар нолинчи
разряддан бошлабунгдан
чаpга =араб номерланади.
ШК да доимий
ва ызгарувчан
узунликдаги майдонлар
=айта ишланиши
мумкин.
Доимий
узунликдаги майдонлар
сыз Ч 2 байт иккиланган
сыз Ч 4 байт
ярим сызЧ 1 байт кенгайган
сыз Ч 8 байт.
=айд
=илинган вергулли
сонлар кыpинча
сыз ва ярим
сыз щажмига ега;
кычиб
юрадиган вергулли
сонлар иккиланган
ва кенгайган
сыз щажмига ета.
Ызгарувчан
узунликдаги майдон
0
дан 256 байтгача
былган исталган
ылчамга ега былиши
мумкин, лекин
байтлар сони
албатта бутун
былиши керак.
Мисол.
Структура
жищатидан- 193(10)=-11000001(2)
сонини ёзиш ШК
разряд
тырида
=уйидагича кыринади.
=айд =илинган
вергулли сыз
шакддаги сон
ишораси билан:
|
Сон
ишораси |
Соннинг абсалют
=иймати |
||||||||||||||
Разряд номери |
15 |
14 |
13 |
12 |
11 |
10 |
9 |
8 |
7 |
6 |
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
0 |
сон |
1 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
1 |
1 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
1 |
Кычиб
юрадиган вергулли
иккиланган
сыз шаклидаги
сон: жойлаштирилган
ва очилган шакллар
деб аталувчи
ызгарувчан узунликдаги
майдонлар билан
тасвирланиши
мумкин.
Жойлаштирилган
шаклда щар бир
ынлик сон учун
4 тадан иккилик
разряд (ярим байт)
ажратилади, бунда
сон ишораси
сон ярим байтининг
унгдан охирида
кодланади (1100 Ч "="
белгиси ва 1101 Ч
"-" белгиси).
Жойлаштирилган
шакл майдони
структураси:
Бу ерда ва
кейинчалик: Р=-
ра=ам, Ишора Ч
сон ишораси.
Жойлаштирилган
шакл ШКда
одатда иккилик-ынлик
сонларда
=ышиш ва
айириш амалларини
бажаришда ишлатилади.
Очилган
шаклда щар бир
ынлик ра=ам
учун бутун байт
ажратилади, бунда
щар бир байтнинг
(енг кичигидан
таш=ари) катта
ярим байтлари
(зона) ШК да ООP коди
билан (АССИИ Ч кодига
мос равишда)
тылдирилади, кичик
(чаpдагиси)
ярим байтларда
еса оддий ёъл
билан ынлик
ра=амлар кодланади.
Енг кичик (унгдаги)
байтнинг катта
ярим байти (зона)
сон ишорасини
кодлаш учун
ишлатилади.
Очилган
шакл майдони
структураси:
Очилган
шакл ШК да маълумотларни
ШК га киритиш-чи=аришда
щамда иккилик-ынлик
сонларда кыpайтириш
ва былиш амалларини
бажаришда ишлатилади.
Мисол.
-193(10) = -000110010011(2.10)
ШКда шундай
тасвирланади:
жойлаштирилган
шаклда очилган
шаклда
АССИИ КОДЛАРИ
АССИИ
коди ( Америсан
Стандард Соде
фор Информатион
Интерчанге Ч
ахборотларни
алмашиш учун
америка стандарт
коди ) асосий
стандарт ва унинг
кенгайтмасига
ега (18-жадвал). Асосий
стандарт белгиларни
кодлаш учун ын
олтилик 00-7Ф кодларини,
стандарт кенгайтмаси
еса 80-ФФ кодларини
ишлатади.
Асосий
стандарт хал=аро
щисобланади ва
бош=арувчи белгиларни
ва латин алфавити
щарфларини кодлаш
учун ишлатилади;
стандарт кенгайтмасида
pсевдографика
белгилари ва миллий
алфавит щарфлари
(табиийки,
турли мамлакатларда
турлича) кодланади.