ОПЕРАСИОН ТИЗИМЛАР

 

    ЭЩМ да щар =андай масалани ечиш, бир томондан, бажарилиши керак былган щамма амалларнинг кетма-кетлигини белгилайдиган дастурларни (дастурли воситалар — софтwаре), иккинчи томондан еса, бу амалларни амалга ошириш учун жалб =илинадиган ани= бир аппаратура воситаларини (просессор, хотира, дисплей, принтер, клавиатура ва б. — щардwаре) талаб етади.

    ЭЩМ аппарат воситаларини бош=аришнинг кыплаб жараёнлари маълум даражада стандарт щисобланади ва аслини олганда, дастурли воситаларга бо\ли= емас.

    Операсией тизимнинг (ОТ) асосий вазифаси айни шу куысатилган стандарт, кыпинча еса жуда етарлича оддий жараёнларни бажаришни автоматлаштиришдир.

    Щисоблаш тизимининг турли таркибий =исмлари орасидаги ызаро ало=ани 16-расмда кырсатилганидек тасвирлаш мумкин.

    Фойдаланувчи ну=таи назаридан, ОТ =улай фойдаланувчи интерфейсини (ЭЩМ ишини бош=ариш учун буйру=ли тил ва фойдаланувчини зерикарли амалларни бажаришдан озод =илувчи сервис хизматлари тыплани), дастурли мухитни, ызига хос "пейзаж" ни (манзарани) шакллантиради, уларнинг асосида фойдаланувчининг амалий дастурлари ишлаб чи=илади ва ижро етилади.

    Техник ну=таи назардан ОТ бу ЭЩМ ресурсларини ва бу ресурсларни ишлатувчи ахборотни =айта ишлаш жараёнларини бош=аришни таъминлайдиган дастурлар тыпшамидир.

    Ресурсни бош=ариш ресурсларга мурожаат =илишни соддалаштириш жараёнларига, ра=обатлашувчи жараёнлар орасида ресурсларни динамик та=симлашга олиб келинади. Шуни щисобга олиш керакки, щисоблаш тизимининг исталган объекти (аппаратли ёки дастурли) ресурс щисобланиб, улар щисоблаш жараёнларида ишлатилиши мумкин ва мос равишда, улар ыртасида та=симланиши мумкин.

    Маълумотларни =айта ишлаш жараёнларини бош=ариш ШКнинг самарали иш режимларини ташкил етиш ва амалга оширишдан иборат былиб, бу режимлар =уйидагилардир:

• битта фойдаланувчи режими ва алощида терминаллар ор=али ШК билан бир ва=тнинг ызида бир нечта фойдаланувчининг биргаликда ишлашини таъминлайдиган Кып фойдаланувчили режим;

• битта дастурли (битта масалали) ва кып дастурли (кып масалали) иш режими; кып дастурли ишлаш режими, ШК нинг ресурсларига мурожаат =илиш режимига бо\ли= равишда, ыз навбатида =уйидагиларга былинади:

16-расм. ОТнинг тизимли ресурслар билан ало=аси.

    а) пакетли =айта ишлаш режими (фойдаланувчини бевосита мурожаат =илишисиз, бир ва=тнинг ызида ечилиши керак былган щамма дастурлар блокини (пакетини) олдиндан йи\иш ва шакллантириш билан);

    б) ва=тни былиш режими (фойдаланувчилар ыртасида щар бир олдиндан =айд =илинган машина ва=ти интервалини былиш билан ёки бош=а хизмат кырсатиш интизомига мос равишда былиш билан бир нечта фойдаланувчиларнинг бир ва=тнинг ызида муло=атли (интерактив) мурожаат =илиши);

    в) ща=и=ий ва=т режими (фойдаланувчининг ёки таш=и терминалнинг щар бир мурожаатига кафолатли хизмат кырсатиш ва=ти билан);

• виртуал машиналарни шакллантириш режими (щар бир фойдаланувчига асосий ШК  доирасида камро= унумли гыёки алощида машина, балки ызининг операсион тизими билан, ажратилади);

• битта просессорли, кып просессорли, кып машинали, шу жумладан тармо=ли щисоблаш тизимларида ишлаш.

ШК ОТ нинг характерли хусусияти шундаки, улар "дыстона" фойдаланувчи интерфейсини — фойдаланувчининг ШК билан ызаро ишини таъминлайди.

    ОТ нинг "дыстоналиги" =уйидагини билдиради, у фойдаланувчига амалий дастурларни бажариш жараёнида керакли сервисни таъминлайди ва дастурловчига дастурларни ишлаб чи=иш ва созлаш учун щамда маълумотларни са=лаш, ызгартириш, акс еттириш ва нусхалаш учун =улай шарт-шароитларни таъминлайди.
    ШК лар учун =уйидаги ОТ турлари кенг тар=алган:

• МС ДОС - ИБМ ПС АТ ва ХТ ШК лари учун;

• ОС/2 - ИБМ ПС/2 ва 80386 ва ундан ю=ори МП ли ПС АТ ШКлари учун;

• УНИХ — 32 разрядли ИБМ ПС/2 ва 80386 ва ундан ю=ори МП ли ИБМ ПС АТ ШК лари учун;

• Wиндоwс 95 — 32 разрядли, 80386 ва ундан ю=ори МП ли ИБМ ПС АТ ШК лари учун;

• Wиндоwс НТ — 32 разрядли, 80486 ва ундан ю=ори МП ли ИБМ ПС АТ ШК лари учун.

    МС ДОС ва Wиндоwс 95 операсион тизимлари ты\рисидаги асосий маълумотлар кейинги бобда берилади.

    ОС/2 операсион тизими

    ОС/2 (Оператинг Систем/2) битта фойдаланувчили кып масалали ОТ дир, бир томонлама (МС ДОС -> ОС/2) МС ДОС билан дастурли келишадиган щамда 80286 ва ундан ю=ори МП билан ишлаш учун (ИБМ ПС АТ ва ПС/2 ШК) мылжалланган. ОС бир ва=тнинг ызида 16 тагача дастырни бажариши мумкин (уларнинг щар бири ызининг хотира сегментида), лекин уларнинг ичида фа=ат биттаси МС ДОС учун тайёрланган былади.

 ОС/2 нинг мущим хусусиятлари =уйидагилардир:
 • фойдаланувчининг кып ойначалик интерфейсининг борлиги;
 • =ийматлар базаси тизими билан ишлаш учун дастурли интерфейсларнинг борлиги;

 • локал щисоблаш тармо=ларида ишлаш учун самарали дастурли интерфейсларнинг борлиги.

    ОС/2 си\ими 16 Мбайт гача былган табиий ТХ ни ва щар бир масалага 512 Мбайт гача былган виртуал хотирани =ыллаб-=увватлайди.

    ОС/2 нинг камчиликларига биринчи навбатда =уйидагилар хосдир:

• ю=ори ресурслар си\ими: 80286 ва ундан ю=ори МП, 1,5 Мбайтдан кам былмаган си\имли тезкор хотира, =атти= дискдаги йи\увчи;

• щозирги ва=тга келиб ишлаб чи=илган дастурли иловалар (АДТ) щажмининг нисбатан катта емаслиги.

    УНИХ операсион тизими

    УНИХ — кып фойдаланувчили, кып масалали ОТ былиб, у дастурларни ва турли фойдаланувчиларнинг файлларини етарлича кучли щимоя воситаларини ыз ичига олади.

    УНИХ ОТ дастурларининг кып =исми Си тилида ёзилган (ДОС ва ОС/2 даги каби ассемблерда емас) ва машинага бо\ли= емасдир, бу ОТ нинг ю=ори щаракатчанлигини ва амалий дастурларни универсал ЭЩМ га, мини ЭЩМ га ва турлича архитектурали ШК ларга осонгина ытказишни таъминлайди. УНИХ оиласидаги ОТ нинг мущим хусусияти унинг модуллилиги ва кенг сервисли дастурлар тыплами былиб, улар фойдаланувчи-дастурловчилар учун =улай операсион вазиятни яратишни таъминлайди (яъни бу тизим амалий дастурловчилар мутахассислиги учун алощида самаралидир).

    УНИХ иерархик файлли структура, виртуал хотира, кып ойнали интерфейс, кып просессорли тизимлар, кып фойдаланувчили =ийматлар базасини бош=ариш тизими, бир жинсли былмаган щисоблаш тармо=ларини =ыллаб-=увватлайди.

    УНИХ нинг камчилиги — катта ресурслар си\ими ва бу ШК асосидаги кып фойдаланувчилар тизими учун кыпинча орти=ча былади.

ТДТ дастурларини ю=орида келтирилган 4 та гУРЫщга былимиши етарлича шартлидир, негаки ривожланган операсион тизимлар одатда ызининг таркибига мураккаб былмаган сервисли дастурли воситаларни ва хаттоки техник хизмат кырсатиш тизими елементларини щам олади.

Wиндоwс НТ операсион тизими

    Wиндоwс НТ — кып фойдаланувчили, кып масалали, кып о=имли ОТ дир, у Wиндоwс 95 интерфейсига деярли ыхшаш былган графикли фойдаланувчи интерфейсига ета.

Бу операсион тизимнинг ызига хос хусусиятлари:

• ичига =урилган тармо=ди ёрдам бериш — бош=а ОТ лардан фар=ли уларо= у бошидаё= щисоблаш тармо\ида ишлашни щисобга олиб яратилган, шунинг учун фойдаланувчи интерфейсига файллар, =урилмалар ва объектларни биргаликда тармо=ли ишлатиш вазифалари мослаштирилган;

• мущимлик быйича кып масалалик, бу ю=ориро= мущимли иловаларнинг =уйи мущим иловаларни си=иб чи=аришига имкон беради, хусусан, "тыхтаб =олган" иловаларни бажаришда тизимнинг ишламай туриб =олишини автоматик бартараф =илиш щисобига машина ва=тини янада самаралиро= ишлатиш имконини беради;

• дастурларни ва фойдаланувчининг турли файлларини рухсат етилмаган мурожаат =илишдан етарлича кучли щимоя воситасининг борлиги; ресурсларга кып даражали мурожаат =илишларнинг борлиги, бунда фойдаланувчи мурожаат =илиш даражаларини уларнинг ваколатига мос равишда белгилайди;

• бир нечта файлли тизимларни =ыллаб-=увватлаш — Wиндоwс нинг щамма версиялари томонидан =ыллаб =увватланадиган ДОС файлли тизимидан таш=ари, Wиндоwс НТ ызининг шахсий файлли тизимига (НТФС) ега ва ОС/2 (Щигщ Перформансе ФС) ва ихчам-диск (СДФС) файлли тизимларини =ыллаб-=увватлайди;

• компютер платформаларини, шу жумладан мултипросессорли щисоблаш тизимларининг кенг спектрини =ыллаб-=увватлаш.

Wиндоwс НТ ОТ нинг биринчи версияси бозорда 1993 йилда пайдо былди, щозирги ва=тда еса унинг 3.0 ва 4.0 версиялари турли хил ташкилотлар, банклар, саноат корхоналари ва шахсий фойдаланувчилар томонидан кенг =ылланилмо=да.

Hosted by uCoz