MS DOS ОПЕРАСИОН ТИЗИМИ

    Муста=ил равишда щам, Windows операсион тизими таркибида щам =ылланилади.

MS DOS нинг асосий таркибнй вдсмлари:

• Киритиш-чи=ариш базавий тазини (БИОС — Басис Инпут Оутпут Сйстем);

• Операсион тизимнинг юкловчиси (бошлан\ич юклаш дастури Боот Ресорд);

• Кенгайтма блоки БИОС (ИБМБИО.СОМ файли ёки унга ыхшашлар);

• dos базавий блоки (ИБМДОС.СОМ файли ёки унга ыхшашлар), уни кыпинча узулишларни =айта ишлаш блоки деб аталади;

• Ты\риланган ички макробуйру=ларни ыз ичига олган буйру=ли просессор (СОММАНД.СОМ дастури) (сервис ва хизмат кырсатиш

=имс дастурлари, файлларга хизмат кырсатиладиган кып =имс дастурлар);

 • Тизим конфигурасияси файли (СОНФИГ.СЙС буйру=лар тыплани);

• Жараёнларни автоюклаш файли (АУТОЕХЕС.БАТ буйру=лар тыплани).

    MS DOS билан биргаликда dos га расний кирмайдиган, тизимнинг ресурслари билан ишлашни енгиллаштирадиган Таш=и макробуйру=лар ва сервисли утилиталар ва Таш=и =урилмаларнинг драйверларини юклайдиган файл щам етказиб берилади.

ОТ дастурларининг бир =исми машинанинг доимий хотирасида, =олган =исми еса (кыпро\и) магнит дискда са=ланади.

Масалан, БИОС ДЕ==да тизимли платада, ОТ нинг =олган компонентлари еса дискларнинг бирида (=атти= ёки егилувчан) жойлашади; шу билан бирга Боот Ресорд дискнинг енг бошида жойлашади. ОТ нинг компоненталарини ыз ичига олган дискни тизимли диск дейилади.

Киритиш-чи=ариш базавий тизими (БИОС)

    БИОС, =атий айтганда, ОТ нинг емас, балки ШК нинг компонента щисобланади, негаки ШК да ишлатиладиган ОТ алмашганда ызгармайди (ДЕКДда жойлашганлиги учун).

    БИОС ушбу вазифаларни бажаради:

• машинани инисиаллаштириш, яъни машина ток манбасига уланганда, унинг барча елементларини бошлан\ич щолатга келтириш;

• тестлаш, яъни машинада бутликни щамда аппаратура ва дастурли ресурсларнинг ишга лаёкетлилигини текшириш (просессор, хотира, драйверлар ва б.);

• операсион тизимни инисиаллаштириш, яъни тизимли дискдан ОТ нинг юкловчисини ы=иш;

• хизмат кырсатиш жараёнларини ва таш=и =урилмалар билан амалларни бажарувчи =уйи даражали дастурли ва аппаратли узулишларни =айта ишлаш;

• ШК нинг стандарт киритиш-чи=ариш =урилмаларини бош=ариш. ШК нинг таш=и =урилмаларини бош=ариш драйверлар деб аталувчи махсус дастурлар ёрдамида амалга оширилади. 

Драйверлар

    Драйверлар dos дастурларини ва фойдаланувчи дастурларини, киритиш-чи=ариш амалларини батафсил ва тыла дастурлашдан халос =илади.

    Драйвер =уйидаги вазифаларни бажаради:

• таш=и =урилмаларга мурожаат =илиш сыровларини =абул =илади;

• сыровларни таш=и =урилмани бош=ариш буйру=ларига, бу курилманинг щамма иш хусусиятларини ва тузулиш деталларини щисобга олган холда, ызгартиради;

• хизмат кырсатилаётган таш=и =урилмадаги узулишларни =айта ишлайди.

    Операсион тизимнинг юкловчиси

    Операсией тизимни юкловчи — бу Боот Ресорд ва Систем Боотстрап дастурли модулидир.

    Одатда оддийгина юкловчи деб аталадиган бу модул тезкор хотирага dos нинг ушбу иккита файлини Ы=иш учун мылжалланган: БИОС кенгайтирманинг ИБМБИО.СОМ модули (ёки ЕМ БИОС) ва узулишларни =айта ишлаш модули. Юкловчи щар бир форматланган дискда 0-ёълакнинг 0-томонида 1-секторда жойлашади. Юкловчининг щажми 512 байт, яъни бу унча катта былмаган дастур. Юкловчи бошланишида БИОС ты\рисида (фирма-тайёрловчи номи ва тизимнинг сана - версияси) ва дискдаги ёзувларнинг структураси ты\рисида (диск формата, дискдаги ва кластердаги секторлар сони, файлларни жойлаштириш жадваллари сони ва б.) хизмат маълумоти жойлаштирилади, кейин еса дастур-юкловчининг ызи жойлашади.

БИОС кенгайтмаси блоки

    БИОС машина ДЕ==, жойлашган ва шунинг учун ШК нинг шу модели учун барча мумкин былган операсион тизимларнинг умумий ва ызгармайдиган =исми щисобланади. ДЕ58 ичидаги нарсани ызгартириш мураккаб ишдир ва шунинг учун амалда бажарилмайди. Лекин, керак былиб =олганда, БИОС вазифаларини, =ышимча модуллар ёрдамида кенгайтириш ёъли билан ызгартириш мумкин. Бу зарурият =уйидаги щолатларда келиб чи=иши мумкин:

• ШК га янги Таш=и =урилмалар уланганда;

• тезкор хотирада дискни моделлаштирилганда (виртуал ёки електрон диск);

• стандарт былмаган буйру=ли просессорни ишлатганда ва б.

    Бундай =ышимча модул ИБМБИО.СОМ (ёки ЕМ БИОС) блоки-дир; бу блок гыёки БИОС устига =урилган былиб, унинг имкониятларини ызгартиради ва тылдиради. Бу дастурли модул тизимли дискда са=ланади. dos функсияларинингызгарганлиги ёки тулдирилганлиги ты\рисидаги керакли маълумотлар операсион тизимга, ИБМБИО.СОМ дастури билан файл конфигурасиям (ДОС созламаси) СОНФИГ.СЙС да са=ланаётган буйру=лар ёрдамида, хабар берилади. Щар сафар ШК ишга туширилгандан кейин dos тизимли дискнинг ызакли каталогини =араб чи=ади ва унда СОНФИГ.СЙС файлини =идиради. Агар бу файл топилса, у щолда dos унда жойлашган барча буйру=ларни бажаради.

    Агар конфигурасия файли ёъ= былса, у щолда унга кириши мумкин былган буйру=нинг параметрларига =ийматлар "индамаслик" тамойили быйича та=дим етилади. Конфигурасиянинг ызгартирилган буйру=лари фа=ат ШК нинг шу жорий ишлаш сеанси учунгина унинг навбатдаги =айта ишга тушгунга =адар ырнатилади.

    Кыпинча БИОС модулининг кенгайтмаси БИОС да са=ланаётган драйверларни манти=ий алмаштириш ва янги драйверларни улаш  вазифаларини бажаради.

БИОС модулининг кенгайтмаси яна ушбу иккита вазифани щам бажаради:

• dos узулишларини =айта ишлаш модулини юклайди;

• буйру=ли просессорни юклайди ва унга бош=аришни узатади.

Шундай =илиб, ИБМБИО.СОМ ШК асосий конфигурасиясининг ызгаришини щисобга олувчи ва таш=и =урилмаларнинг =ышимча драйверларини са=ловчи БИОС кенгайтмасидир.

 dos базавий блоки

    Бу dos нинг марказий блоки былиб, у операсион тизимнинг асосий вазифаларини — ШК ресурсларини ва бажариладиган дастурларни бош=аришни амалга оширади.

    Бу блокда ресурсларни (жумладан, Таш=и =урилмаларни) бош=ариш драйверлар воситаси билан бош=аришга нисбатан ю=о\иро=, даражада, яъни драйверларга мурожаат =илишни ташкил етиш асосида амалга оширилади. Ана шу ташкил етишнинг бошида файл тизими ётади.

ДОС базавий блокининг асосини (ИБМДОС.СОМ файли) ю=ори даражадаги узулишларни =айта ишловчилар Ташкил егади; шунинг учун бу блок кыпинча узулишларни =айта ишлаш блоки ёки модули деб аталади.

    Узилишларни =айта ишлаш модули ИБМДОС.СОМ (ёки МСДОС.СЙС) номига ега ва тизимли дискда жойлашган. ИБМДОС.СОМ ШК нинг щамма ресурсларини манти=ий даражада (БИОС ни бош=ариш даражасига нисбатан ю=о\иро=) бош=ариш (ва та=симлаш) дастурларини ыз ичига олади; хусусан, ИБМДОС.СОМ да ТК, билан ишлаганда БИОС драйверларини =имс дастурлар каби ишлатувчи, ю=ори даражадаги узулишларни =айта ишловчи дастурлар жойлашади.

    ИБМ dos.СОМ нинг мущим дастурлари — бу файлли тизимни бош=ариш, дисклар билан =ийматларни блокли алмаштириш, асосий хотирани та=симлаш дастурларидир.

Буйру=ли просессор

    Буйру=ли просессор (БП) фойдаланувчининг ШК билан ызаро ишини амалга оширади. У dos файли щисобланади ва Сомманд.СОМ номига ега.

    Ызаро ишлаш буйру=лар ёрдами билан амалга оширилади. Буйру=лар икки типда былади: ички ва таш=и. Ички буйру=лар БП нинг ызининг таркибига киради ва dos юклангандан кейин тезкор хотирада жойлашади (резидентли буйру=лар). Таш=и буйру=лар MS DOS таркибига кирувчи .ЕХЕ ва .СОМ типидаги файллардир.

    БП нинг асосий вазифаларилари =уйидагилардир:

    1. Клавиатурадан ёки буйру=ли файлдан киритилган буйру=ларни =абул =илиш ва тащлил =илиш.

    2. СОММАНД.СОМ файлида мавжуд былган dos ички буйру=ларини бажариш.

    3. MS DOS нинг таш=и буйру=ларини юклаш ва бажариш; dos имкониятларини кенгайтирувчи дастурлар (утилита) ва .СОМ ва .ЕХЕ типидаги амалий дастурлар.

Конфигурасия файли

    Конфигурасия файли ёрдамида операсион тизимни кенгайтириш ва ШК баъзи =урилмаларининг ишлашига таъсир кырсатувчи ырнатувчи параметрларни ызгартириш мумкин, хусусан, янги таш=и =урилмаларни ишлатиш имкониятини таъминловчи драйверларни улаш мумкин.

Тизимни конфигурасиялаш =уйидаги ма=садларда амалга оширилади:

• операсион тизимни ани= бир аппарат ресурсларига мослаштириш;

• фойдаланувчининг щамжищатлик интерфейсини оптималлаш ва яратиш;

• dos ва ШК нинг ишлаш самарадорлигини ошириш.

    Конфигурасиялаш СОНФИГ.СЙС файлида берилган кырсатмалар (директивалар) быйича, тизимни юклаш ва=тида амалга оширилади, бунда =уйидаги вазифаларлар бажарилиши мумкин:

• операсион тизимнинг иш режимларини ырнатиш;

• янги таш=и =урилмаларнинг ва =ышимча хотиранинг драйверларини улаш;

• dos резидент дастурларини ю=ори хотирага ытказиш имкониятини таъминлаш;

• хотирани структурлаш (масалан, киритиш-чи=ариш буферлари
 учун хотира майдонларини ажратиш ва ш. у.), утилиталарни созлаш, тизимнинг шароитларини шакллантириш ва созлаш ма=садида dos параметрларини ырнатиш;

• резидент дастурларни юклаш;

• киритиш-чи=ариш стандарт =урилмаларини идентификасиялаш.

СОНФИГ.СЙС файли ШК нинг барча ресурсларини (дастурли ва аппаратли) маълум чегараларда ызгартириш ва шакллантириш имкомини берувчи махсус буйру=ларни ыз ичига олади.

Жараёнларни автоюклаш файли

     ШК да ишлаганда баъзи бир доимий жараёнларнинг бажарилишини таъминловчи бир хил буйру=ларни тез-тез бажаришга туыри келади. Операсион тизим бу тез-тез такрорланадиган буйру=ларни махсус файлга бирлаштириш имконини беради, бу файл буйру=ли файл дейилади (ВАТ кенгайтмаси билан, шунинг учун уни кыпинча батч-файл дейилади; батч—пакетли деган маъноми англатади). Буйру=ли файлга киритилган щамма буйру=лар бу файлни бажариш ишга туширилганда автоматик равишда бажарилади.

Енг мущим буйру=ли файллардан бири жараёнларни автоюклаш АУТОЕХЕС.БАТ файлидир, унинг бажарилиши билан одатда dos ни конфигурасиялаш якунланади. АУТОЕХЕС.БАТ, тизим ишга тушгандан кейин фойдаланувчи щар доим бериши керак былган dos буйру=ларини ыз ичига олади, фойдаланувчини тривиал (оддий) амалларни бажаришдан озод егади.

    АУТОЕХЕС.БАТ файлига киритилган буйру=лар быйича =уйидаги жараёнлар бажарилиши мумкин:

• операсион шароитни ва dos нинг иш режимларини шакллантиришни якунлаш;

• бажариладиган файлларни ва =ийматли файлларни =идиришнинг алтернатив ёълларини ырнатиш;

• тез-тез ишлатиладиган маршрутлар учун ёъллар номини белгилаш;

• резидент дастурларни юклаш;

• бирор дастурли =оби=ни, масалан, Norton Commander ни ишга тушириш;

• ишчи каталогни ырнатиш;

• киритиш-чи=ариш стандарт =урилмасини =айта белгилаш;

• фойдаланувчи томонидан маълумот киритишга dos таклифининг кыринишини шакллантириш;

• сананинг ва ва=тнинг жорий =ийматларини ырнатиш.

    dos нинг Таш=и буйру=лари ва утилиталари

    dos нинг таш=и буйру=лари (ёки, ани=роги, макробуйру=лар) dos нинг ички буйру=ларидан фар=ли уларо= резидент емас (яъни dos юклангандан кейин улар тезкор хотирада доимий жойлашмайди, балки улар у ерга бажарилиши керак былгандагина чи=арилади) ва бевосита буйру=ли файлларда ишлатила олмайди. Улар буйру=ли просессор таркибига кирмасдан, балки алощида дастурлар билан амалга оширилади.

Таш=и буйру=ларга мисоллар: васкур, унделете, формат, ехе2бин, сорт, дисксомп, финд ва бош=а кып нарсалар.

ДОС утилиталари кып жищатдан таш=и буйру=ларга ыхшашдир, лекин, одатда, мураккабро= дастурлар билан амалга оширилади ва dos нинг сервисли вазифаларининг бажарилишини таъминлайди (тизимли ресурслар билан ишлашни енгиллаштиради).

Операсион тизимни юклаш

    Операсион тизимни юклаш деганда уни ТЕ==, га бажариш учун жойлаштирилиши тушунилади. dos ни юклаш вазифасини тизимли юкловчи деб аталувчи махсус дастур бажаради. dos ни юклаш компютер улангандан кейин автоматик бошланади.

    ШК уланганда доимий еслаб =олиш =урилмасидан киритиш-чи=ариш базавий тизимининг (БИОС) дастурини ы=иш амалга ошади, у машинанинг ишга лаёкатлилигини ва унинг ызининг ишга туширилиш дастурларини текширишни (ШК ни тестлаш), дастурлаштириладиган микросхемаларни ва стандарт конфигурасиянинг таш=и =урилмаларини инисиаллаштирилишини амалга оширади.

    Бу ишлар муваффа=иятли тугагандан кейин ОТ га ега былган дискетани ёки юкловчи дастурига ега былган винчестерни (Боот Ресорд) ы=иш бажарилади, уларнинг ёрдамида кейин ТЕКХ га ИБМБИО.СОМ ва ИБМДОС.СОМ дастурларини юклаш амалга оширилади. ИБМДОС.СОМ дастури СОНФИГ.СЙС файлини =идиради ва юклайди, ундан олинган маълумотлар быйича =ышимча драйверларни охирига юклаш, жорий конфигурасия =урилмаларини текшириш ва инисиаллаштириш, узулиш векторлари жадвалини созлаш амалга оширилади.

Кейин машинани бош=аришни ызига олган СОММАНД.СОМ дастурини юклаш бажарилади (БИОС дастури ТЕ== дан ычириб ташланади). АУТОЕХЕС.БАТ файлини =идириш ва юклаш ва файлни щамма буйру=ларини бажариш амалга оширилади. Дисплеи екранида ишга таклиф етиш пайдо былади (С:>, А:> ёки бош=а вариантлар) — ШК ишга тайёр.

Hosted by uCoz