ТИЗИМЛИ ПЛАТАЛАР

 

    Тизимли ёки бош (маотщербоад) плата майдони 100—150 см2 былган босмали плата кыринишга ега былиб, унга кып сонли турли хил микросхемалар, разъёмлар (ажратгичлар) ва бош=а елементлар жойлаштирилади. Тизимли плата (ТП) конструксиясининг икки асосий кыриниши мавжуддир:

• платада ишлаш учун керакли щамма микросхемалар =атти= махкамланган — щозир бундай платалар битта платали деб аталувчи фа=ат оддий уй компютерларида ишлатилмо=да;

• бевосита тизимли платада фа=ат минимал сондаги микросхемалар жойлаштирилади, =олган барча компоненталар еса тизимли шина ёрдамида ва конструктив томондан ТП да мавжуд былган махсус разъёмларга (слотларга) ырнатиладиган =ышимча платаларда (кенгайтириш платаларида) бирлаштирилади; бундай технологияни ишлатувчи компютерлар шинали архитектурали щисоблаш тизимларига тааллу=лидир.

    Замонавий профессионал шахсий компютерлар айнан шу шинали архитектурага егадир.

 

Тизимли плата турлари

 

    Щозирги ва=тда ундан орти= фирмалар катта ми=дордаги турли хил тизимли платаларни ишлаб чи=армо=да, улар конструктив томондан щам, уларни =ыллаб =увватлайдиган микропросессор тили буйича щам, уларни ишлаш тактли частотаси быйича щам, ишчи кучланишларни катталиги быйича щам фар= =илади.

    Демак, =ыллайдиган микропросессорлар турлари быйича ТП ни =уйидаги гУРЫщларга былиш мумкин:

• 8086, 8088 МП лари учун мылжалланган платалар янги компютерларда ын йилдан орти= ва=тдан бери =ылланилмайди, лекин =аердадир уларни щоли щам толиш мумкин;

• 80286 МП лари учун платалар — улар щам ескирди, лекин баъзи компютерларда щоли щам ишлатилмо=да (80386 ва ундан ю=ори МП лар учун яро=сиздир);

• 80386 ва 80486 микропросессорлари учун платалар — щозир щам мос ШК ларда ишлатилмо=да, лекин шуни инобатга олиш керакки, 80386     МП ли компютерларда ырнатилган тизимли платалар кыпинча 80486 МП да ырнатиш учун яро=сиздир, 80486 МП ли компютерларда ырнатилганлари кыпинча Пентиум МП ларида ырнатиш учун яро=сиздир (мос равишда ызгартиришда (уп-грате) МП ни алмаштирганда тизимли платани щам алмаштиришга ты\ри келади — бу сезиларли =имматро=дир); бу гУРЫщдаги платалардан баъзилари =ышимча Овер Дриве МП ни ырнатиш имконини беради, бу еса асосий микропросессор тавсифларини Пентиум МП ларининг тавсифлари даражасигача кенгайтиради.

Бу гУРЫщда тизимли платаларнинг кыпгина мущим параметрлари ани=ланган, улар замонавий ТП ларни тавсифлайди ва шу ва=тгача, хусусан, бирикмани нолли кучайтиришли микропросессорли разъём типи стандарт былиб кодди (ЗИП типидаги), бу еса уй шароитларида махсус асбобларни =ылламасдан МП ни алмаштиришни амалга ошириш имконини беради;

• Пентиум ва Пентиум Про МП лар учун платалар замонавий компютерларда ырнатилади ва =уйидагиларга былинади:

    а) 5 В кучланишта щамда 60 ва 66 МГс такт частотали Пентиум МП ларга мылжалланган ТП лар, шу билан бирга уларнинг баъзи бирлари 80486 МП билан ишлайди; платаларга, одатда, асосий микропросессорнинг тавсифларини яхшилаш учун =ышимча Овер Дриве МП ларини ырнатиш мумкин;

    б) 3,3 В кучланишга ва 75 МГс ва ундан ю=ори такт частотали Пентиум МП ларига мылжалланган ТП лар — бу щозирги ва=тда енг кып тар=алган тизимли платалардир;

    в) Пентиум Про МП ига мылжалланган ТП, улар олдинги платалар =имс гУРЫщдсан фа=ат бош=а просессорли разъём билан ва иккинчи даражали кеш-хотиранинг ёъ=лиги билан фар= =илиб, улар бевосита Пентиум Про МП нинг платасида интеграсия =илинган.

    Бу гУРЫщдаги жуда ю=ори сифатли тизимли платаларни =уйидаги фирмалар чи=армо=далар: ИБМ, Сомпа=, Интел, АСУСтек, Мйлех Сорп., ФИС, Гига Бйте, Мисронис Сомпутерс, Адвенсед Интегратион Ресеарч ва б.;

• Пентиум ММХ и Пентиум Про МП лари учун платалар, у Пентиум ва Пентиум Про МП ларининг платаларидан, иккита алощида манба кучланишлари (2,8 В ва 3,3 В) билан, ызгартирилган просессорли разъёмнинг борлиги билан (шу билан бирга, Пентиум ММХ микропросессори учун у Пентиум ИИ микропросессориникига =араганда бош=ачаро=) ва ММХ ни =ылловчи махсус БИОС микросхемасининг борлиги билан фар= =илади.

    Щозирдаёк бу гУРЫщнинг ындан орти=тизимли платалари ишлаб чи=илган (Интел фирмасини платалари: ТС430НХ, ТЕ430ВХ, СУ430ЩХ, НВ430ВХ; АСУС ТХ97-Х, ФИС РАК-2110 ва б.); Россияда Пентиум ММХ МП лари Интел фирмасининг ТС430НХ платаси (жаргонли кони ТУССОН), СОЁ Сомпутер Инс фирмасининг СЙ-СТ, 5В ва 5Е платалари бор.

    Пентиум ИИ микропросессорлари учун Интел фирмаси томонидан 440 ЛХ АГП (Асселератед Грапщисс Порт) микросхемалари тыплани (чипсет) ишлаб чи=илган:

    — АЛ440ЛХ — уй ва офис компютерлари учун универсал платалар;

    — НХ440ЛХ — корпоратив ШКлар учун ю=ори интеграллашган платалар;

    — ДК440ЛХ — иккита просессорли конфигурасией тизимли платалар.

    СОЁ Сомпутер Инс фирмаси томонидан Пентиум ИИ МП лари учун Интел 82440ФХ микросхемаси асосида СЙ-ГКА тизимли платаси таклиф =илинади.

    ТС430НХ тизимли платасининг асосий компоненталари, уларнинг жойлашиши расмда кырсатилган.

     1. Товуш адаптерининг интефал схемаси Ямаща ОПЛУ-МЛ — товушни жадвалли синтез =илишни =ылловчи товушли щарита Wаwе Табле.

    2. Товуш адаптерининг интеграл схемаси Ямаща ОПЛ3-СА — товушни ра=амли частота — модулясияланган синтезни =ылловчи товушли картаси.

    3. СД-РОМ аудио чи=иши.

    4. Таш=и товушли адаптерни улаш учун разъём.

    5. Телефон линиясини улаш учун разъём.

    6. Стереоадаптернинг аудио интеграл схемаси.

    7. ШК нинг ор=а панелидаги киритиш-чи=ариш разъёмлари.

    8. СОМ2 кетма-кет порти.

    9. Соскет 7 типидаги микропросессор разъёни.

    10. 2-даражали кеш-хотира (256 Кбайт).

    11. Бош платанинг таъминот разъёни (2 та алощида манба кучланиши — 2,8 ва 3,3 В).

    12. Кучланиш ростлагичи.

    13. Жуфтликка ва хатоликларни ты\рилашга назорат =илишни =ыллаб =увватлайдиган, си\ими 128 Мбайт гача былган асосий хотира СИММ микросхемалари учун разъёмлар (слотлар).

    14. Микропросессор шамоллатгичини улаш учун разъём.

    15. Егилувчан дисклар дисководини улаш учун разъём.

    16. Манти=ни тыплаш учун назоратчининг Интел 430ЩХ интеграл схемаси.

    17. Олд панелнинг разъёмлари.

    18. Дискли интерфейс ИДЕ бирламчи каналининг разъёни.

    19. Дискли интерфейс ИДЕ иккиламчи каналининг разъёни.

    20. СМОС тизими учун аккумулятор (шу жумладан ща=и=ий ва=т соатлари учун щам).

    21. Шиналар назоратчисининг ПСИ/ИСА ИДЕ интеграл схемаси.

    22. Конфигурасияли кашаклар (жамперлар) блоки.

    23. Пезоелекгрик тизимли радиокарнай.

    24. Егилувчан дисклар, кетма-кет ва параллел порт, ща=и=ий ва=т соатларини (таймерни), клавиатура назоратчисини ва б. интерфейсларни =ыллаб =увватлайдиган киритиш-чи=ариш назоратчисининг интеграл схемаси (УСБ универсал шинаси учун).

    25. Видеохотира — ЕДО типидаги (2 Мбайт) графика хотираси.

    26. Видеощарита — =атор-=аторли (растрли) ва уч ылчамли графикани =ылловчи графикли назоратчи С3 ВИРГЕ.

    27. Кенгайтириш шинасининг ИСА разъёмлари.

    28. Видео билан ишлашнинг таш=и адаптерлари учун разъём.

    29. Локал шина ПСИ кенгайтмасининг разъёмлари.

 

Тизимли платани танлашнинг баъзи масалалари

 

    Платаларнинг базавий типик ылчамлари:

• 12х13,8 дюймли Фулл-сизе АТ (ИБМ ПС нинг биринчи моделларида ишлатилган, щозир чи=арилмаяпти);

• 8,57х13,04 дюймли ва уларнинг 8,57х9,85 дюймли Мини АТ кыринишдаги тури — Бабй АТ; улар «Слим Лине» дан таш=ари щамма корпусларга ырнатилиши мумкин (чи=арилмо=да, лекин улар щам секин ескириб бормо=да);

• 9х13 ва 8,2х10,4 дюйм ылчамли, мос равишда Слим Лине корпусларида ырнатиладиган ЛПХ ва Мини ЛПХ;

• АТХ — тизимли шинанинг енг янги формати былиб, у Бабй АТ дан елементларнинг платада янада =улайро= жойлашиши (платани олмасдан туриб, унинг елементларини енгил алмаштириш имконини беради), яхши шамоллатиш (микропросессорга алохида шамоллатгични ырнатишни талаб етмайди), янги универсал шина разъёни УСБ нинг борлиги ва компютер таъминотини модемдан ёки локал тармо=дан масофадан туриб ызиш имкониятининг борлиги билан фар= =илади. Платада тезкор хотира СД РАМ нинг фа=ат янги типи учун разъёмлар ырнатилган.

    Тизимли платанинг типини енг аввало базавий микропросессор ва тизимли шина белгилайди.

    Бугунги кунда базавий микропросессор сифатида Пентиум ёки щеч былмаганда Овер Дриве Пентиум ни ырнатиш мумкин былган 486 ДХ2 былиши керак. Локал шина сифатида ПСИ га тыхталиш керак ёки, агар 486 серияли МП былса, у щолда ВЛБ шинасини танлаш мумкин.

Замонавий тизимли платалар 33 МГс (ВЛБ шинаси билан) ва 50 МГс (ПСИ шинаси билан) тактли частотада ишлайди. Пентиум МП учун тизимли платалар тактли частотани 1,5 марта (Пентиум 75, 90 ва 100 МП лари учун ), 2 марта ( Пентиум 120, 133 МП лари учун), 2,5 марта (Пентиум 150, 166 МП лари учун), 3 марта ( Пентиум 200 МП учун ) кыпайтириб ишлаши мумкин.

    ШК нинг кыпгина мущид имкониятлари ТП типига ва унда ишлатилаётган ёрдамчи микросхемалар (чипсет) тыпланига бо\ли=дир. ТП учун енг машхур микросхемалар тыпламини =уйидаги фирмалар чи=аради: Интел (хусусан, Пентиум ММХ МП учун 430 ФХ-Тритон2 ва Пентиум ИИ МП учун 440 ЛХ АГП оммавий тыпламлари), Щеадланд Течнологй,Чипс & Течнологй, ВЛСИ, УМС, ОПТи, ПС Чипс, АЛИ, Сис, Сумпщонй ва бош=.

    Тизимли плата тизимли шинани кенгайтириш учун ва хотира модулларини ырнатиш учун кып сонли разъёмларга ега. ТЕ== модуллари учун 30 -, 72 - ва 168 - контактли разъёмлар (биринчилари ескирди) ишлатилади. Платаларда уларда ырнатилган микросхемалар хотиранинг =андай типларини =ыллаши кырсатилиши ма=садга мувофи=дир ва бу хотира фа=атгина ФПМ типи емас, балки ЕДО ёки СД РАМ былса щам яхши.

256—512 Кбайтгача былган кеш-хотиранн ырнатиш ёки кенгайтириш имкониятига еътиборни =аратиш керак: кеш-хотира микросхемалари ДИП ёки СОП типидаги корпусларда йи\илган, улар, ё ДИП-панелчанинг мос разъёмларига ырнатилади, ёки бевосита платага кавшарланади. Синхрон кеш-хотира махсус разъёмга ырнатиладиган, жуда щам СИММ модулини еслатадиган махсус СОАСТ модулларига жойлаштирилиши мумкин.

    Пентиум МП базасидаги тизимли платалар одатда щамма керакли ушбу =урилмаларни =ышиб олади: стандарт кетма-кет ва параллел портлар, флоппи дисклар ва ЕИДЕ шинасини (баъзан щаттоки товушли модул щам =ышилади) назоратчиларини, тизимли картани ва созланган СССИ адаптерни: график адаптердан таш=ари (видеокарта) щаммасини, Пентиум ММХ МП лари учун еса — кып сонли аудио-, видео- ва график адаптерларни ыз ичига олади.

    Алл Ин Оне типидаги тизимли платалар ыз ичига =атти= диск назоратчисининг видеокартасини олади.

    Универсал ёки ЗИП типидаги разъёмларни ишлатиш щисобига орттириладиган (Упградабле) ТП лар турли хил ички тактли частотали МП ларни, масалан, Пентиум 90 дан 200 гача, ырнатиш имконини беради.

    Тизимли платада ишлатилаётган кучланиш ( 3,5 В, 5 В ва б.) =айта улагичлари ва МП ички частоталари =айта улагичлари жойлашиши мумкин.

    Шундай =илиб, тизимли платани танлашда =уйидагиларни щисобга олиш керак:

• платага ырнатилиши керак былган микропросессор;

• тизимли платанинг типик ылчани (тизимли блок имкониятлари билан мослашган былиши керак);

• плата ишлаши керак былган асосий ва локал тизимли шиналар;

• 2-даражали кеш-хотиранинг борлиги ва Ырнатиш имконияти ( имкони борича, си\ими 256 Кбайт ва мурожаат =илиш ва=ти 15-20 нс былган);

• тизимли плата ишлайдиган тактли частота;

• БИОС типи ва ШК нинг самарали ишлашини таъминлайдиган асосий ва ёрдамчи микросхемалар (чипсетлар) тыплани;

• =ышимча микросхемаларни бириктириш учун разъёмлар борлиги (Овер Дриве просессори учун разъём, хотира микросхемаси учун слотлар ва б.).

Hosted by uCoz