МАШИНА ИЧИДАГИ ТИЗИМЛИ ПЕРИФЕРИЯЛИ
 ИНТЕРФЕЙС

 

    Интерфейс (интерфасе — Компютерга тегишли адабиётда баъзида «интерфейс» атамаси ырнига «назоратчи» ёки «адаптер» атамалари ишлатилади. =атий айтганда, бу ты\ри емас, чунки «назоратчи» (сонтроллер) интерфейсни бош=аради ва унинг ишлашини таъминлайди, «адаптер» (адаптер) интерфейсларнинг ты\ри (мос) келишини таъминлайди) — уланиш ва ало=а воситалари тыплами былиб, у тизимларнинг ёки улар =исмларининг ызаро самарали щаракатини таъминлайди. Интерфейсда одатда уланиш масалаларининг механик (симлар сони, ало=а елементлари, уланиш типлари, контактлар номерлари ва ш.ы.) ва манти=ий (тушунарли сигналлар, уларнинг узунлиги, кутблилиги, частотаси ва амплитудаси, ызаро щаракат баённомалари ) даражалари кызда тутилган.

    Машина ичидаги интерфейс — ЭЩМ тармо=лари ва блокларининг ызаро ало=а ва уланиш тизимидир. У електр ало=а линиялари (симлар), компютер компоненталари билан уланиш схемалари, сигналларни узатиш ва ызгартириш баённомалари (алгоритмлар) йи\индиси кыринишига егадир.

    Машина ичидаги интерфейсни ташкил етишнинг 2 варианти мавжуд.

Кып ало=али интерфейс. ШК нинг щар бир блоки бош=а блоклар билан ызининг локал симлари ор=али бо\ланган; кып ало=али интерфейс баъзида тизимли интерфейсни тылдирувчи периферияли интерфейси сифатида (ШК нинг таш=и =урилмалари билан ало=а =илиш учун ) =ылланилади, системали интерфейс сифатида еса фа=ат баъзи хонадон компютерларида ишлатилади.

    Бир ало=али интерфейс. ШК нинг барча блоклари бир-бири билан умумий ёки тизимли шина ор=али бо\ланган.

Нисбатан кыпчилик замонавий ШК ларда тизимли интерфейс сифатида тизимли шина ишлатилади. Тизимли шинанинг структураси ва таркиби ШК нинг ФУНКСИОНАЛ-СТРУКТУРАЛИ ТАШКИЛ ЕТИЛИШИ бобида кыриб чи=илган. Тизимли шинанинг мущим функсонал тавсифлари =уйидагилардир: у хизмат кырсатадиган =урилмалар сони ва унинг ытказиш =обилияти, яъни ахборотни узатишнинг енг ю=ори мумкин былган тезлиги. Шинанинг ытказиш =обилияти унинг разрядлилигига (8,16,32 ва 64 разрядли шиналар бор ) ва шина ишлайдиган тактли частотага бо\ли=.

    Тизимли шина сифатида турли ШК ларда =уйидагилар ишлатилган ва ишлатилиши мумкин:

кенгайтириш шиналари — кып сонли жуда ранг-баранг =урилмаларни улаш имконини берувчи умумий вазифали шиналар;

локал шиналар — унча катта былмаган ани= бир синфдаги =урилмаларга хизмат кырсатишга ихтисослашган.

 

Кенгайтириш шиналари

 

    Мултибус 1 шинаси 2 та модификасияга ега: ПС/ХТ бус ва ПС/ АТ бус.

ПС/ХТ бус шинаси — 4,77 МГс тактли частотага мылжалланган 8-разрядли =ийматлар шинаси ва 20-разрядли адреслар шинасидир; аппаратли узулишлар учун 4 та линияга ва хотирага ты\ридан-ты\ри мурожаат =илиш учун 4 та каналга ега ( ДМА — Дирест Меморй Ассесс каналлари). Адреслар шинаси микропросессорнинг адрес кенглигини 1 Мбайт катталик билан чегаралайди. 8086, 8088 МП билан ишлатилади.

    ПС/АТ бус шинаси — 8 МГс гача ишчи тактли частотада ишловчи 16-разрядли =ийматлар шинаси ва 24-разрядли адреслар шинасидир, лекин 16 МГс тактли частотали МП ишлатилиши мумкин, чунки шина назоратчиси частотани тенг иккига былиши мумкин; аппаратли узулишлар учун 7 та линияга ва 4 та ДМА каналига ега. 80286 МП билан ишлатилади.

    ИСА (Индустрй Стандард Арчитестуре) шинаси — 8 МГс ишчи тактли частотали, 16-разрядли =ийматлар шинаси ва 24-разрядли адреслар шинасидир, лекин 50 МГс тактли частотали МП ишлатилиши мумкин (былиш коеффисиенти кыпайтирилган); ПС/ХТ ва ПС/АТ шиналарига нисбатан аппаратли узулишлар линияларининг сони 7 тадан 15 тагача ва ДМА хотирасига бевосита мурожаат =илиш каналларининг сони 7 тадан 11 тагача кыпайтирилган. 24-разрядли адреслар шинаси щисобига адрес кенглиги 1 Мбайтдан 16 Мбайтгача кыпайди. =ийматлар шинасининг назарий ытказиш =обилияти 16 Мбайт/с га тент, лекин ща=и=атда у пастро=, унинг бир =атор ишлатиш хоссаларига бо\ли= равишда 4—5 Мбайт/с атрофида. 32-разрядли ю=ори тезликли МП лар пайдо былиши билан ИСА шинаси ШК тезкорлигини оширишда жиддий тыси= былиб =олди.

    ЕИСА ( Ехтендед ИСА ) шинаси — 32-разрядли =ийматлар шинаси ва 32-разрядли адреслар шинасидир, 1989-йилда яратилган. Шинанинг адрес кенглиги 4 Гбайт, ытказиш =обилияти 33 Мбайт/с, шу билан бирга МП-кеш-ТХ канали быйича алмашиш тезлиги хотира микросхемасининг параметрлари билан ани=ланади, кенгайтириш разъёмлари сони кыпайтирилган: назорат жищатдан 15 тагача =урилма уланиши мумкин (амалда 10 тагача). Узилишлар тизими яхшиланган, тизимни автоматик конфигурасияни ва ДМА ни бош=аришни танинлайди; ИСА шинаси билан тыли= мос келади (ИСА ни улаш учун разъём бор), шина щисоблаш тизимларининг кып просессорли архитектурасини =ыллаб-=увватлайди. ЕИСА шинаси жуда =имматдир ва тезкор ШК ларда, тармо=ли серверларда ва ишчи-стансияларда =ылланилади.

    МСА ( Мисро Чаннел Арчитестуре ) шинаси — 32-разрядли шина, 1987 йилда ИБМ фирмаси томонидан ПС/2 машиналари учун яратилган, ытказиш =обилияти 76 Мбайт/с, ишчи частотаси 10—20 МГс. Ызининг тавсифлари быйича ЕИСА шинасига я=инро=, лекин ИСА билан щам, ЕИСА билан щам мос келмайди. ПС/2 ЭЩМ биринчи навбатда яхши ишлаб чи=илган амалий дастурларнинг ёъклиги туфайли кенг тар=алмаганлиги сабабли, МСА шинаси щам кенг ишлатилмайди.

 

Локал шиналар

 

    Замонавий щисоблаш тизимлари =уйидагилар билан тавсифланади:

• микропросессорлар (масалан, Пентиум МП =ийматларни 64 разрядли =ийматлар шинаси быйича 528 Мбайт/с тезлик билан бериши мумкин) ва бази бир таш=и =урилмалар (масалан, ю=ори сифатли ра=амли тыли= екранли видеони тасвирлаш учун 22 Мбайт/с ытказиш =обилияти керак былади) тезкорлигининг жуда щам ысиб кетиши билан;

• кып сонли интерфейс амалларининг бажарилишини талаб етувчи (масалан, Windows да графикани =айта ишлаш дастурлари, мултимедиа) дастурларнинг пайдо былиши билан.

    Бу шароитларда, бир ва=тнинг ызида бир нечта =урилмаларга хизмат кырсатувчи кенгайтириш шинасининг ытказиш =обилияти фойдалакувчиларнинг =улай ишлаши учун етарли былмай =олди, негаки компютерлар узо= ва=т «ыйланиб =оладиган» былиб =олди.

Интерфейсларни ишлаб чи=арувчилар локал шиналарни яратиш ёълидан бордилар, бу шиналар бевосита МП нинг шинасига уланиб, улар МП нинг тактли частотасида (лекин унинг ички ишчи частотасида емас) ишлайди ва МП га нисбатан баъзи таш=и тезкор =урилмалар: асосий ва таш=и хотира, видеотизимлар ва б. билан ало=ани таъминлайди.

    Щозир универсал локал шиналарнинг 2 та асосий стандарти мавжуд: ВЛБ ва ПСИ.

• ВЛБ (Веса Лосал Бус) шинаси 1992 йилда видеожихозлар стандартлари ассосиасияси (ВЕСА — Видео Е=уипмент Стандардс

    Ассотиатион) томонидан ишлаб чи=илган ва шунинг учун кыпинча ВЕСА шинаси деб аташади.

    ВЛБ шинаси, мохияти жищатидан, видеоадаптер ва =исман винчестер, мултимедиа платалари, тармо=ли адаптер билан ало=а =илиш учун МП ни ички шинасининг кенгайтмасидир. Шина разрядлилиги — 32 бит, я=ин орада шинанинг 64-разрядли варианта чи=ади. ВЛБ быйича =ийматларни узатишнинг ща=и=ий тезлиги — 80 Мбайт/с (назарий еришиладигани — 132 Мбайт/с).

    Шинанинг камчиликлари:

• 80386, 80486 МП лари билан ишлашга мылжалланган, щозирча Пентиум, Пентиум Про, Поwер ПС просессорлари учун мослашмаган;

• МП нинг тактли частотасига =атти= бо\ли=лиги (щар бир ВЛБ шинаси фа=ат ани= бир частотага мылжалланган);

• уланадиган =урилмалар сонининг камлиги — ВЛБ шинасига фа=ат 4 та =урилма уланиши мумкин;

• шина хакамининг ёъ=лиги — уланадиган =урилмалар ыртасида зиддиятлар былиши мумкин.

• ПСИ шинаси (Перипщерал Сомпонент Интерсоннест) 1993 йилда Интел фирмаси томонидан ишлаб чи=илган.

    ПСИ шинаси ВЛБ га =араганда бирмунча универсалро= щисобланади, у исталган МП билан ишлаш учун мос келиши мумкин: 80486, Пентиум, Пентиум Про, Поwер ПС ва б.; у автоконфигурасиялаш имконияти билан турли хил конфигурасияли 10 та =урилмани улаш имконини беради, ызининг «щакамига», =ийматларни узатишни бош=ариш воситаларига ега. ПСИ шинаси щозирча анча =иммат.

    ПСИ нинг разрядлилиги — 32 бит, уни 64 гача кенгайтириш имконияти бор, назарий ытказиш =обилияти 132 Мбайт/с, 64 битли вариантда еса — 263 Мбайт/с (2 марта пастро=).

ПСИ шинаси локал былса щам кенгайтириш шинасининг кыпгина вазифаларини бажаради, ва хусусан, ИСА, ЕИСА, МСА кенгайтириш шиналари ПСИ шинаси бор былганда бевосита МП га емас (ВЛБ шинасини ишлатилгани каби), балки ПСИ шинасининг ызига (кенгайтириш интерфейси ор=али) уланади (у улар билан мос келади).

    Тизимларнинг ВЛБ ва ПСИ шиналари билан конфигурасияларнинг вариантлари мос равишда 38 - ва 39 -расмларда кырсатилган. Шуни таъкидлаш керакки, ШК да ВЛБ ва ПСИ шиналарини фа=ат мос равишда ВЛБ ёки ПСИ-бош платаси бор былганда ишлатиш мумкин.

    Мултишина структурали бош платалар ишлаб чи=арилмо=да, улар ВИП шинали (ВЛБ, ИСА ва ПСИ нинг бош щарфлари

 

38-расм. Тизимнинг ВЛБ шинаси билан конфитураиияси.

 

39-расм Тизимнинг ПСИ шинаси билан конфигурасиям.

 

быйича) бош плата деб аталувчи ИСА/ЕИСА, ВЛБ ва ПСИ шиналарини ишлатишга имкон беради. Баъзи шиналарнинг киёсий техник тавсифлари 20-жадвалда келтирилган.

Периферия шиналари

 

    Периферия шиналари жуда щам хилма-хилдир.

    ИДЕ (Интегратед Дриве Елестронисс), ЕИДЕ (Енщансед ИДЕ), СССИ (Смале Сомпутер Сйстем Интерфасе) локал шиналари кыпро= фа=ат таш=и =урилмаларида ишлатилади.

    Щозир кенг тар=алган АТ Аттачмент (АСА) интерфейси, 1988 йилда ИБМ ПС АТ ШК фойдаланувчиларига таклиф етилиб, Интегратед Дриве Елестронисс (ИДЕ) номи остида кенг маълум, битта йи\увчи си\имини 504 Мбайт билан чегаралайди (бу си\им «каллак—силиндр—сектор» анъанавий адреслашнинг адрес кенглиги билан чекланган: 16 та каллак х 102 та силиндр х 63 та сектор х 512 байт секторда = 504 Кбайт = 528482304 байт) ва 5-10 Мбайт/с =ийматларни узатиш тезлигини таъминлайди.

    Каллаклар, силиндрлар ва секторлар быйича щам анъанавий (лекин кенгайтирилган) адреслашни, щам логик блокларни (Логис Блоск Адресс ЛДА) адреслашни ишлатадиган Фаст АТА-2 ёки Енщансед ИДЕ (ЕИДЕ) интерфейси 840 Мбайтгача диск си\имини ва 16 Мбайт/с гача алмашиш тезлигини таъминлайди. ЕИДЕ га 4 тагача йи\увчилар, шу жумладан СД РОМ щам, =МЛЙ щам уланиши мумкин. БИОС нинг ески версияларида ЕИДЕ ни =ыллаш учун махсус драйвер керак.

    АТА ва АТА-2 билан бир =аторда мураккабро= дискли Смалл Сомпутер Сйстем Интерфасе интерфейсларининг учта версияси: СССИ-1, СССИ-2 ва СССИ-3 кенг ишлатилмо=да. Уларнинг афзалликлари: маълумотларни узатишнинг ю=ори тезлиги (Фаст Wиде СССИ-2 интерфейси ва я=ин ва=тда =утилаётган СССИ-3 интерфейси 40 Мбайт/с гача тезликни таъминлайди ), уланадиган йи\увчиларнинг кып сони (7 донагача) ва максимал си\ими; уларнинг камчиликлари: нархи баландлиги (АТА дан тахминан 5—10 марта =имматро=), ырнатиш ва созлаш мураккаблиги. СССИ-1 интерфейси 8 битли шинага ега; СССИ-2 ва СССИ-3 — 16-битли ва кучли машина-серверларда ва ишчи стансияларида ишлатишга мылжалланган.

 

Янги универсал кетма-кет периферия шиналари 

    1996 йилда янги универсал кетма-кет шина УСБ (Универсал Сериал Бус) пайдо былди, тахминларга =араганда у я=ин орада кетма-кет ва параллел, клавиатура ва сич=онча портларини алмаштиради— барча =урилмалар битта разъёмга уланади ва у кып сонли =урилмаларни Плуг®Плай технологиясининг енгиллиги билан ырнатиш имконини беради. Плуг@Плай технологияси («ула ва ишла») «иссик» алмаштиришни амалга ошириш имконини беради, яъни =урилмаларни компютерни ызмасдан ва =айта юкламасдан алмаштиради. Физик бириктирилгандан сынг =урилмалар ты\ри англанади ва автоматик конфигурасияланади. Шинанинг ытказиш =обилияти 12 Мбит/с.

    Кып =урилмаларни: винчестерлар, видеокамералар, ю=ори ытказиш кобилиятли принтерлар ва б. яхшиси СССИ типидаги интерфейслар ва янги стандартлар: Фире Wире — «оловли сим» номи билан маълум былган ИЕЕЕ-1394 ва АГП (Асселератед Грапщисс Порт — тезлаштирилган графикли порти ) ор=али улаган маъ=улдир. Хусусан, ыта тезкор ра=амли кетма-кет шина Фире Wире ю=ори ишончлилик ва =ийматларни узатишнинг ю=ори сифати билан тавсифланади, 400 Мбит/с ытказиш =обилиятига ега, унинг баённомаси ва=т быйича критик маълумотларни кафолатли узатилишини таъминлайди, бунда видео ва аудиохабарларнинг ща=и=ий ва=т ылчамларида сезиларли бузулишларсиз ытиши танинланади. Фире Wире шинаси ёрдамида Плуг@Плай технологияси быйича катта ми=дордаги ва амалда исталган конфигурасиядаги турли хил =урилмаларни бир-бирига улаш мумкин, бу билан у оддин айтиб ытилган СССИ типидаги =ийин конфигурасияланадиган периферия шиналаридан кескин фар= килади.

    Кучлиро= компютер тизимлари учун (локал тармо=дар, майнфрейлар) яхши танилган, осон мурожаат =илинадиган ва унчалик =иммат былмаган 10 Басе-Т Ехтернет шинасини ва 1 Гбит/с ытказиш =обилияти билан ишлайдиган Фибре Чаннел шинасини тавсия етиш мумкин.

Hosted by uCoz