ТАШ+И ХОТИРА

 

    Таш=и хотира =урилмаси ёки бош=ачасига айтганда, таш=и еслаб =илиш =урилмаси (ТеЕ==) жудаа хилма-хилдир. Уларни бир =атор белгилар быйича таснифлаш мумкин: ташувчи кыриниши быйича, конструксия типи быйича, маълумотларни ёзиш ва ы=иш тамойили быйича, мурожаат =илиш усули быйича ва щ.к.

    Ташувчи — маълумотларни са=лаш =обилиятига ега былган моддий объектдир.

ТаЕ== ни таснифлашнинг мумкин былган вариантларидан биттаси 42-расмда келтирилган.

    Ташувчининг типига бо\ли= равишда барча ТаЕ== ларни магнит лентадаги йи\увчилар ва дискли йи\увчиларга ажратиш мумкин.

Магнит лентадаги йи\увчилар ыз навбатида, икки турли былади: бобинали лентадаги йи\увчилар ва кассетали лентадаги йи\увчилар (стримерлар). ШК да фа=ат стримерлар ишлатилади.

    Дисклар бевосита мурожаат =илинадиган маълумотни машинали ташувчиларга тааллу=лидир. «Бевосита мурожаат» тушунчаси шуни билдирадики, ШК =идирилаетган маълумот бошланадиган ёки янги маълумотни ёзиш лозим былган ёълакчага ёзиш/ы=иш каллаги =аерда жойлашишидан =атй назар бевосита «мурожаат =илиши» мумкин.

    Дисклардаги йи\увчилар хилма-хилро=дир:

    — егилувчан магнит дисклардаги (ЕМДЙ) йи\увчилар, бош=ачасига, флоппи-дискларда ёки дискеталарда;

    — =атти= магнит дисклардаги йи\увчилар (К,МДИ) ёки винчестерлар;

    — алмашинадиган =атти=, магнит дисклардаги йи\увчилар, уларда Бернулли еффекти ишлатилади;

    — флоптик дисклардаги йи\увчилар, бош=ачасига флоптисал-йи\увчилар;

    — ыта ю=ори зичликдаги ёзувли йи\уувчилор бош=ачасига, ВЩД-йи\увчилар;

    — оптик компакг-дисклардаги СД РОМ (Сомпаст Диск) йи\увчилар;

    — СС WОРМ типидаги (Сонтинноус Сомпосите Wрите Онсе Реад Манй, бир марта ёзиш-кып марта ы=иш) оптик дисклардаги йи\увчилар;

    — магнит оптик дисклардаги йи\увчилар (МОДЙ);

    — ра=амли видеодисклардаги ДВД (Дигитал Версатиле Диск) йи\увчилар ва б.

    Дискли йи\увчиларнинг тавсифлари 22-жадваддд келтирилган.

     Изощ. Мурожаат =илиш ва=ти ыртача ва=т орали\и былиб, бу ва=т давонида йи\увчи талаб =илинган =ийматларни топади, ы=иш ёзиш каллагини керакли ёълкага ты\ри келтириш ва керакли секторни кутиш учун керак былган ва=тлар йи\индиси кыринишига егадир. Трансфер — кетма-кет ы=ишдаги =ийматларни узатиш тезлиги. Мурожаат =илиш турлари: ы=иш ва ёзиш (Ы/Ё), ы=иш (Ы), ы=иш ва бир марталик ёзиш (Ы/1Ё).

 

Магнит дисклардаги йи\увчилар

 

    Магнит дисклар ( МД ) малумотларни магнитли машинали ташувчиларга киради. Еслаб =олувчи мухит сифатида уларда махсус хоссаларга (ты\ри бурчакли гистерезис илмо\и) ега былган магнит материаллар ишлатилиб улар икки магнит щолатни — магнитланганликнинг икки ёъналишини =айд =илиш имконини беради.

    Бу щолатлардан щар бирига иккилик ра=амлар — 0 ва 1 мос келтирилади.

    МД даги йи\увчилар (МДЙ) ШК даги енг кып тар=алган таш=и еслаб =олиш =урилмаларидир. Улар =атти= ва егилувчан, алмаштириладиган ва ШК га созланган былади.

    Щамма дисклар: магнитли щам, оптик щам ызининг диаметри билан, ёки бош=ача айтганда, форм-фактор билан тавсифланади. 3,5" (89 мм) ва 5,25" (133 мм) форм-факторли дисклар енг кып тар=алган. 3,5" форм-факторли дисклар кичик ылчамларга ега былгани щолда катта сиримга, кичик мурожаат =илиш ва=тига ва =ийматларни =аторасига ы=ишнинг ю=ори тезлиги (трансфер), ю=ориро= ишончлилик ва кып ва=тга чидаш =обилиятларига ега.

    МД даги малумот консентрик айланалар — ёълкалар (трек) быйлаб магнит каллаклар билан ёзилади ва ы=илади (43-расм). МД даги ёълкалар сони ва уларнинг малумот си\ими МД типи, МД даги йи\увчи тузулиши, 1 магнит каллаклар ва магнит =оплама сифатига бо\ли= былади.

МД марказидан бир хил масофада жойлашган МД ёълкалар йи\индисини «силиндр» деб аталади.

    Щар бир ёълакча секторларга былинган. Щар бир секторда 128, 256, 512 ёки 1024 байт жойлаштирилиши мумкин, лекин одатда 512 байт =ийматлар жойланади.

    МДЙ ва АХ ыртасидаги =ийматларни алмашиш кетма-кет бутун сондаги секторлар билан амалга оширилади.

Маълумотни ёзишда ва ы=ишда МД ыз ыки атрофида айланади, магнит каллакни бош=арадиган механизм еса уни маълумотни ёзиш ёки ы=иш учун танланган ёълкага олиб келади.

    Магнит дискдаги маълумотни ы=иш ва ёзиш =урилмаси дисковод деб аталади.

Узининг асосий тавсифи — ахборот сикинидан таш=ари, дискли йи\увчилар иккита ва=т кырсаткич билан: мурожаат =илиш ва=ти ва =аторасига ы=иш тезлиги билан тавсифланади.

    Дискдаги маълумотга мурожаат =илиш ва=ти (ассесс тиме), яъни дисковод =ийматларни ы=ишни бошлагунга =адар сарф =иладиган ва=ти бир неча ташкил етувчилардан иборатдир:

    — магнит каллакни керакли ёълкага силжиш ва=ти (сеек тиме);

    — каллакни ырнатиш ва унинг тебранишини сындириш ва=ти (сеттинг тиме);

    — айланишни кутиш ва=ти (ротатоин латемй) — дискнинг айланиши натижасида керакли сектор каллак остига ту\ри келиш моментини кутиш.

    Маълумотга мурожаат =илингандан кейин уни кетма-кет сатрлаб ы=иш амалга оширилади — яхши дисководлар секундига 1 Мбайт ва ундан ю=ори сатрлаб ы=иш тезлигини (трансфер рате) таъминлайди.

Дисклардаги =ийматлар файлларда са=ланади, улар шу маълумотларни ташувчилардаги хотира участкалари (соха, майдон) билан одатда бир-бирига тенглаштирилади.

    Яратилган файлга хотира майдони кластерларни ани=ланган сонига жуфт =илиб ажратилади. Кластер — маълумотларни дискда жойлаштиришнинг енг кичик бирлиги былиб, у ёълкани бир ёки бир нечта ёнма-ён секторларидан ташкил топган. Битта файлга ажратилган кластерлар дискли хотирани исталган быш жойида жойлашиши мумкин ва албатта ёнма-ён былиши шарт емас. Дискдаги таркатилган кластерларда са=ланаётган файллар лавщолаштирилган деб аталади.

    Дискда маълумотни адреслаш:   

    — БИОС тизимида — 3 ылчамлик: силиндр (ёълка), магнит каллаги (диск томони), сектор номери;

    — dos тизимида таш=и 0-силиндрдан (ёъл=адам), 0-каллак, 1-сектордан бошлаб секторларни сатрлаб кетма-кет номерлаш.

Щар бир дискетада 2 та сохани: тизимли ва =ийматлар сощоларини ажратиш мумкин.

    Тизимли сохада (0-ёъл=адам, 0-томондан, 1-сектордан бошланади) 3 та зона жойлашган, улар ыз ичига =уйидагиларни олади:

    1. Юкловчи ёзув (боот ресорд) — dos ни тизимли дискдан АХ
га бошлан\ич юкловчи дастурни (1 та секторни
еслайди);

    2. Файлларни жонлаштириш жадвали (филе аллосатион табле — ФАТ) — формат кодини ва секторларни файлларга тегишлилик тыли= щаритасини ыз ичига олади. ФАТ кластерлар рыйхати кыринишида ташкил етилган (улар 2 дан Н=1 гача номерланади, бу ерда Н — ЕМД даги кластерларнинг тыли= сони), щар бир кластер учун жадвалда унинг белгисини ын олтилик коди кырсатилади: ФФ7 — ну=сонли кластер, 002—ФФО — файллар билан ишлатиладиган кластерлар, ФФФ — кластер файлнинг охирги =исмини ыз ичига олади, 000 — быш кластер, ФФ8—ФФЕ — ё файл охири (кам щолда), ёки быш. Дискетада бор былган щар бир файл учун каталогда (тизимли соханинг 3-зонаси) унинг бошлан\ич кластерининг номери кырсатилади, бу бошлан\ич ва кейинги кластерларда ФАТ да мос равишда файлнинг кейинги кластерлари ва шу тартибда охирисигача кырсатилиб, бунда ФФФ коди (камро= ФФ8-ФФЕ коди) кырсатилади.

    Файлларни жойлаштириш жадвали жуда мущимдир, негаки унингсиз дискда файлни кетма-кет ы=иш мумкин былмай =олади (айни=са, агар файл кластерлари сатрлаб емас, балки бош=а файллар билан банд былган орали=ларга ёзилган былса). Шу сабабли ишончлилик учун ФАТ такрор ёзиб =уйилади.

    Файл дискдан ычирилган пайтда унинг щамма кластерлари быш каби белгилаб чи=илади, лекин файлнинг ызини =ийматлари ычирилмайди (фа=ат уларнинг ырнига бош=а =ийматлар ёзилганда ычириб ташланади), яъни ычирилган файлларни тиклаш мумкин (ДОС нинг УНДЕЛЕТЕ/УНЕРАСЕ буйру=лари, НС нинг УНЕРАСЕ утилита);

    3. Дискетнинг ызакли каталоги — файлларнинг ва/ёки =имс каталогларнинг унинг параметрлари билан рыйхати.

    Кийматлар сохасида =исмкаталоглар ва =ийматларнинг ызлари жойлашган.

Худди шундай тарзда =атти= дисклар щам структурлаштирилган, бунда тизимли соща щар бир манти=ий дискда яратилади.

 

Егилувчан магнит дисклардаги й\увчилар

 

    Егилувчан магнит дискда (ЕМД) магнит катлани егилувчан асосга юргизилади. УИК да ишлатиладиган ЕМД 5,25" ва 3,5" форм-факторга ега былади. ЕМД си\ими 180 Кбайтдан 2,88 Мбайтгача орали=да былади. 5,25 дюйм диаметрли зич егилувчан конвертга жойлаштирилади, 3,5 дюймлиси еса чангдан ва механик бузулишлардан щимоя =илиш учун пластмассали кассетага ырнатилади.

    Бир неча типдаги ЕМД ларнинг а сосий тавсифлари 23-жадвалда келтирилган.

    Тузулиш жищатдан 133 мм диаметрли дискета егилувчан пластикдан (лавсандан ) тайёрланади, у ёйилишга чидамли ферролак билан =опланади ва \илоф — конвертга жойлаштирилади. Дискета 2 та кесилган жойга ега: дисковод билан уланиш учун марказий тешик ва ЕМД даги щамма ёълкалар бошланишининг радиус-векторини ани=ловчи марказдан силжитилган унча катта былмаган тешик (одатда рилоф билан беркитилган). Рилоф щам бир неча кесилган жойга ега: марказий, у дискетадаги тешикдан озгина каттаро=.; ы=ийдиган ва ёзадиган магнит каллаклар учун кенг ойна ва ёпишкок лента билан беркитилган ты\ри тыртбурчак шаклидаги ён томондаги кесик жой, у, масалан, дискетани маълумотларни ёзишдан ва ычиришдан щимоя =илади.

    89 мм диаметрли дискета =атти=ро= тузулишга ега, таш=и таъсирлардан янада синчиклаб химоя =илинган (дискета юзасини бузулишлардан са=лаш учун маълумотларни ы=иш-ёзиш ойнаси ишчи былмаган щолатда пружинали парда билан беркитилган), лекин тахминан худди уша тузилиш елементларига егадир.

    Бу дискеталардаги ёзишни инкор =илиш режими дискетани бурчакларидан бирида жойлашган махсус =айта улагич билан ырнатилади.

Охирги йилларда тефлон =опламали (мисол Вербутум Дата Лифе Плус) дискеталар пайдо былди, бу =оплама магнит =опламани ва унга ёзилган маълумотларни кир, чанг, сув, ёр, бармо= изларидан ва хаттоки асетон типидаги еритувчилардан щимоя =илади. 3,5 дюймли Дата Лифе Плус дискеталарининг имкони бор си\ими — 2,88 Мбайт. Россияда «Вездеход» номи билан тар=алган «60 анйwщере» дискеталарини щам еслатиб ытиш керак — улар щам турли хил таш=и тасирларга: щарорат, намлик, чангланганликка, чидамлиликка егадир.

    Щар бир дискета билан ишлашнинг бошланишида уни форматлаш керак.

    Дискетани форматлаш — бу унинг юзасига маълумотларни ёзиш структурасини яратишдир: ёълкаларни, секторларни белгилаш, маркерларни ва бош=а иш маълумотларини ёзиш.

    Форматлашнинг мумкин былган варианти дискета типига борли=дир (унинг конвертида =уйиладиган белгилар) :

    — СС/СД — бир томонлама (сингле сидес), бирланган зичликли (сингле денситй);

    — СС/ДД — бир томонлама, иккиланган зичликли (доубле денситй);

    — ДС/СД — икки томонлама (доубле сидес), бирланган зичликли;

    — ДС/ДД — икки томонлама, иккиланган зичликли;

    — ДС/ЩД — икки томонлама, енг катта си\имни таъминлайдиган ю=ори зичликли (щигщ денситй).

    Дискета билан муомала =илишни ани= бир =оидаларига риоя =илиш керак, чунончи:

—     дискетани егмаслик керак;

—     дискнинг магнит =опланига =ыл билан тегинмаслик керак;

    — дискета магнит майдон таъсирига учрамаслиги керак;

    — дискетани =о\оз конвертда мусбат щароратда са=лаш керак;

    — дискетага елимланган ёрли==а ёзувларни босмасдан =алам билан бажариш керак;

    — дискетани фа=ат щимоя конвертининг бир бурчагидан олиш керак;

    — дискетани ювмаслик керак;

    — ШК ни узмасдан олдин дискетани дисководдан чи=ариб олиш керак;

    — дискетани дисководга =ыйишни ва ундан чи=аришни фа=ат дисководнинг уланиши сигнал лампаси ёнмаганда бажариш керак.

 

=атти=, магнит дисклардаги йи\увчилар

 

    Винчестер номи остидаги =атти= магнит дисклардаги йи\увчилар (КМДЙ) ШК ларда кенг тар=илишган.

Винчестер атамаси си\ими 16 Мбайт ( ИБМ, 1973 йил ) былган =атти= диск биринчи моделининг жаргонли номидан келиб чи==ан былиб, у щар бири 30 та сектордан иборат 30 та ёълкага егадир, бу малум былган «Винчестер» ов милти\ини «30/30» калибри билан айнан мос келади.

    Бу йи\увчиларда битга ёки бир нечта =атти= дисклар былиб, улар алюминий ёки керамика =отишмасидан тайёрланган ва феррилок билан =опланган, герметик ёпик корпусга ы=иш-ёзиш магнит каллаги блоки жойлаштирилгандир. Бу йи\увчиларнинг сирини олинмайдиган конструксия щисобига еришиладиган ыта ю=ори ёзиш зичлиги туфайли бир неча минг мегабайтгача етади; улар тезкорлилиги щам ЕМДЙ га нисбатан жиддий даражада жуда ю=оридир.

    1997 йилдаги енг катта =ийматлар:

    — си\ими 9000 Мбайт (1997 йилга си\им стандарти — 1200 Мбайт);

    — айланиш тезлиги — 8000 айл/мин;

    — мурожаат =илиш ва=ти — 5 мс;

    — трансфери — 17 байт/с.

    =МДЙ жуда ранг-барангдир. Диск диаметри кыпинча 3,5" (89 мм) , лекин бош=алари щам бордир, хусусан 5,25" (133 мм) ва 1,8" (45 мм) щам бор. Дисководнинг енг кып тар=алган корпусининг баландлиги стол усти ШК ларда—25 мм, машина-серверларда—41 мм, ихчам ШК ларда—12 мм ва б.

    Замонавий винчестерларда зонали ёзиш усули ишлатила бошланди. Бу щолатда дискнинг бутун юзаси бир нечта зоналарга былинади, шу билан бирга секторларнинг таш=и зоналарига ичкисига нисбатан кыпро= =ийматлар жойлашади. Бу, хусусан, =атти= дискларнинг си\имини тахминан 30 % ошириш имконини беради.

    Ыз таркибига ёълкаларни ва секторларни олган диск структурасини магнит ташувчида тасвирлаш учун унда физик, ёки паст даражали форматлаш деб аталадиган жараён бажарилиши керак (пщйсисал, ёки лоw-левел форматтинг). Бу жараённи бажариш пайтида назоратчи ташувчига хизматчи маълумотни ёзади, у секторда диск силиндрларини белгилашни ани=лайди ва уларни номерлайди. Паст даражали форматлаш дискни ишлатиш жараёнида бузу= секторларга мурожаат =илишни инкор =илиш учун уларни маркировка =илиб щам чи=ади.

    Максимал си\им ва =ийматларни узатиш тезлиги йи\увчи ишлайдиган интерфейсга бо\ли=дир (дискли интерфейслар олдинги параграфда кыриб чи=илган). Стандарт айланиш тезлиги масалан, ЕИДЕ интерфейси учун — 3600, 4500 ва 5400 айл/мин.

    Просессорнинг дисклар билан малумотлар алмашиш тезлигини ошириш учун =МДЙ ни кешлаш керак, дисклар учун кеш хотира асосий хотира учун кешнинг функсионал вазифаси каби вазифага егадир, яъни дискка ёзилаётган ёки ундан ы=илаётган малумотларни =ис=а ва=т са=лаш учун тез щаракатланадиган хотира буфери былиб хизмат =илади. Кеш-хотира дисководга нисбатан созланган былиши мумкин, тезкор хотирада дастурли ёъл билан яратилиши щам мумкин (масалан, Мисрософт Смартдрив драйвери билан). Просессорнинг диск кеш-хотираси билан малумотларни алмашиш тезлиги 100 Мбайт/с га етиши мумкин.

    ШК да одатда битга, кам щолларда бир нечта =атти= магнит дисклардаги йи\увчилар былади. Лекин MS DOS да дастур воситалари билан битга физик диск бир нечта «манти=ий» дискларга былимиши мумкин; шу билан бирга битта йи\увчида бир нечта =МД инитасия =илинади.

Олинадиган винчестерлар щам ишлатилади — уларнинг си\ими одатда 1 Гбайтдан ошмайди.

 

РАИД дискли массивлари


    Маълумотлар базасининг машина-серверларида ва супер-ЭЩМ ларда тез-тез РАИД дискли массивлар (Редундант Аррайс оф Инехпестиве Диск) =ылланилади, уларда =атти= дисклардаги бир нечта йи\увчилар битта катта манти=ий блокка бирлаштирилган, бунда орти=ча маълумотларни киритишга асосланган, тизим ишлашининг ишончлилигини сезиларли оширадиган малумотлар ани=лигини таъминлаш усуллари ишлатилади (хала=итга учраган маълумот пай=олганда у автоматик равишда ты\риланади, ты\риланмаган йи\увчи Плуг&Плай режимида ты\риси билан алмаштирилади).

    РАИД массивларини базавий компоновкалашнинг бир неча даражалари мавжуддир:

    — 1-даража иккита дискни ыз ичига олиб, уларнинг иккинчиси биринчисини ани= нусхасидир;

    — 2-даража назорат йи\индисини махсус са=лаш учун бир нечта дискларни ишлатади щамда енг мураккаб функсионал ва енг самарали хатоликларни ты\рилаш усулини таминлайди;

    — 3-даража 4 та дискни ыз ичига олади: 3 таси маълумотли, тыртинчиси еса биринчи учтасидаги хатоликларни ты\рилашни таъминлайдиган назорат йи\индиларини са=лайди;

    — 4 ва 5-даражалар щар бирида ызининг шахсий назорат йи\индилари са=ланадиган дискларни ишлатади.

    РАИД6 ва РАИД7 — иккинчи авлод дискли массивларидир. РАИД7 120 тагача манти=ий дискларни шакллантирувчи, исталган си\имдаги 48 тагача физик дискларни бирлаштириши мумкин; у 256 Мбайтгача ички кешга ва СССИ типидаги таш=и интерфейсларни улаш учун разъёмларга ега. Ички Х-бус шинаси 80 Мбайт/с ытказиш =обилиятига ега (та==ослаш учун: СССИ-3 трансфери 40 Мбайт/с гача, физик дискдан ы=иш тезлиги еса 5 Мбайт/с гача былади ).

    РАИД дискли массивларида ишдан чи==унча ишлашнинг ыртача ва=ти юз нинглаб соат, 2 даражали компоновкада еса миллион соатгача боради. Оддий МДЙ ларда бу катталик нинг соатдан ошмайди. РАИД дискли массивларининг маълумот си\ими — 3 дан 700 Гбайтгача (дискли йи\увчиларнинг 1997 йилда енг катта еришгани 10 Тбайт=10000 Гбайт).

    Та==ослаш учун: 10 Тбайт си\имли хотира Россия Давлат миллий кутубхонасидаги щамма китоблардаги маълумотларни ёзиш учун етарлидир, бош=ача айтганда, щар бири 1600 бетли 14 млн том, улар щар бири 10 та токчадан ташкил топган =арийб 100 км ли шкафлар.

Олинадиган диск пакетли (Бернулли йи\увчиси) =МДЙ щам ишлатилади, уларда диаметри 13 мм ли дисклардан иборат пакетлар =ылланилади, бу пакетлар 20 дан 230 Мбайтгача си\имга ва кичикро= тезкорлиликка ега, лекин винчестерга =араганда =имматро=дир.

    Бу йи\увчиларда магнит каллаги ва ташувчи — магнит диск орасидаги тор тир=ишни минималлаш ва ростлаш учун Бернулли =онуни ишлатилади: жисм сирти быйлаб щаракатланаётган сую=лик ёки газ о=ини яратаётган босим шу о=имнинг тезлигига борлик былади ва бу тезлик ошиши билан камаяди. Магнит каллаклар еластик дисклар сирти устида жойлашади: дисклар =ыз\алмас былганда, улар ызининг о\ирлиги таъсири остида осилиб туради ва каллаклардан четро=да былади, дисклар тез айланганда щосил быладиган щавонинг сийраклашиши таъсири остида улар каллакка деярли ёпишиб тортишади, лекин унга тегмайди. Бу каллак магнит о=инининг енг кам тар=алишини таъминлайди ва дискда маълумотларнинг ёзилиш зичлигини ошириш имконини беради.

    Бернулли йи\увчиларининг асосий афзаллиги — ШК дан таш=арида дисклар пакетларини йи\иш ва са=лаш имкониятидир.

    =МД тавсифларини яхшилашни асосий ёъналишлари:

• ю=ори самарали дискли интерфейсларни ишлатиш (ЕИДЕ, СССИ);

• ёзиш зичлигини оширии ва о=ибатда диск си=имини ва трансферни (дискнинг айланиш тезлигини оширмасдан) ошириш имконини берадиган янада мукаммал магнит каллакларни ишлатиш;

• зонали ёзишларни =ыллаш, бунда дискнинг таш=и ёълкаларида ичкисига нисбатан кыпро= =ийматлар жойлашади;

• диски и самарали кешлаш.

    ШК да ю=ори ёзиш зичликли дисклар щам ишлатилади, унда магнит каллакни сиртда янада ани=ро= позисиялаш учун лазер нури ишлатилади. Таш=и кыриниши быйича бу дисклар 3,5 дюймли (камро= 5,25 дюймли) дискларни еслатади, лекин янада мустахкамро= тузулишга ега.

    Бундай дискларни ишлатувчи йи\увчилар орасида =уйидагиларни айтиб ытиш керак:

    1. Флоптик дисклардаги йи\увчнлар — оддий маълумотларни магнит ёзишни бажаради, лекин диск сиртида ёълкаларнинг жойлашиш зичлиги сезиларли даражада ю=ори былади. Бундай зичлик дискларда лазер нури билан махсус =илинган сервоёълларнинг борлиги щисобига еришилиб, улар ы=иш-ёзишда лазер нурини ва мос равишда лазер билан мустахкам уланган магнит каллакни позисиялаш учун асос былиб хизмат =илади. Флоптик дискларнинг си\ими 20,8 дан 120 Мбайтгачани ташкил етади.

    2. Ыта ю=ори ёзиш зичликли йи\увчилар (ВЩД — Верй Щигщ Денситй) лазерли позисиялашдан таш=ари ёзиш-ы=ишнинг бош=ача технологиясини таъминловчи махсус дисководларни ишлатади: оддий «узунасига» ёзишнинг ырнига «перпендикуляр» ёзиш усули =ылланилади. Щозир 120—240 Мбайт си\имли ВЩД дисклар чи=арилмо=да; Щеwлет Паскард фирмаси 1000 Мбайт си\имли дискнинг яратилганлиги ты\рисида еълон килди, ИБМ фирмаси еса 8700 Мбайт ва 10800 Мбайт си\имли дискни еълон килди.

 

Оптик дисклардаги йи\увчилар

 

    Сынгги йилларда оптик дисклардаги йи\увчилар (ОДЙ) борган сари кыпро= тар=алмо=да. Кичик ылчамлари (кыпро= 3,5", 4,72" ва 5,25" диаметрли компактдисклар ишлатилади, лекин 12" ва 14" щам бордир), катта си\ими ва ишончлилиги туфайли бу йи\увчилар янада оммавийлашиб бормо=да.

 

=айта ёзилмайдиган лазер-оптик дисклар СД-РОМ 

    =айта ёзилмайдиган лазер-оптик дискларни одатда компакт-дисклар — Сомпаст Диск (СД) РОМ деб аташади. СД диаметри 4,72 дюйм ва =алинлиги 0,05 дюймли пластик дискдан иборат, марказида диаметри 0,6 дюймли тешик бор, икки =атламли: юп=а кайтарувчи металл актив =авати ва лакли =оплама. Бу дисклар фирма-тайёрловчи томонидан олдиндан ёзилган маълумот (хусусан дастур таъминоти) билан етказиб берилади. Уларга маълумотни ёзиш лаборатория шароитларида кучли =увватли лазер нури билан ШК дан таш=арида амалга оширилиши мумкин, бунда лазер нури СД нинг актив =атламида из — микроскопик чу=урчали ёълка =олдиради. Шундай =илиб, бирламчи «уста-диск» яратилади. СД-РОМ нинг оммавий кыпайтириш жараёни «уста-диск» быйича босим остида =ыйиш ёъли билан бажарилади.

    СД даги ёълка, магнит дискларидан фар=ли ыларо=, спирал ва жуда тордир. Чу=урча чу=урлиги тахминан дюймнинг 5 миллиардинчи улушига ва кейинги дюймнинг 24 миллиардинчи улушига тенгдир; ёълкалар зичлиги — дюймда 16000 та ёълка. Бутун спирал ёълканинг узунлиги 5 км дан кыпро=.

    ШК нинг оптик дисководида ёълкалардан маълумот нисбатан кам =увватли лазер нури билан ы=илади. Лазер нури диск ёълкасида фокусланади ва актив =атламдан =айтади: агар у ерда чу=урча бор былса, нурнинг =айтиш бурчаги ызгаради ва кайтган нур фото=абул =илгичга (фотодиодга) тушмайди.

    Ы=ишда (ёзишда) СД ни бурчак тезлиги ташувчининг каллак остидаги доимий чизи=ли тезлигини таъминлаш ма=садида ыкиладиган (ёзиладиган) ёълка участкасининг жойлашган жойига бо\ли= равишда ызгаради — бу билан ёзилаётган =ийматларнинг доимий оптимал зичлиги билан ишлаш имконияти ва дискларнинг ю=ори си\ими таъминланади.

    СД-РОМ маълумотни ыта ю=ори ёзиш зичлиги сабабли 250 Мбайтдан 1,5 Гбайтгача си\имга егадир, мурожаат =илиш ва=ти турли оптик дискларда 50 дан 350 мс гача тебранади, маълумотларни ы=иш тезлиги 150 дан 3000 Кбайт/с гача.

Мутахассисларнинг бащосига кыра, щозирги ва=тда 85 % дан кыпро= шахсий компютерлар СД-РОМ дисководлари билан жихозланган, 65 % дан кыпро= ШК лар бу кыринишдаги стандарт ырнатилган дисководлар билан сотилмо=да.

 

СД-РОМ дисководларини танлаш быйича баъзи тавсиялар

 

    Жуда замонавий турли хил СД-РОМ дисководлар улкан ми=дорда ишлаб чи=арилмо=да: уларни турли вариантларда Асер, Астеч, Срсатив, Долплин, Голд Стар, Митсуми, НЕС, Панасонис, Пионеер, Плехтор, Сонй, Теас, Тошиба, Wеарнес ва б. фирмалар таклиф =илмо=далар (аслида фирма-тайёрловчилар масаласига келганда, бу ерда уларни танлаш быйича бир маъноли тавсияларни беришни имкони ёъ=, негаки уларнинг щаммаси тахминан бир хил сифатли =урилмаларни чи=арадилар).

    Асосий муаммо СД-РОМ дисководларини =ийматларни узатиш тезлиги быйича (дата-трансфер рате) танлашдир. Узатиш тезлиги ушбу иккита амалга бо\ли=дир: диск сиртида маълумотларнинг ёзилиш зичлиги ва дискнинг айланиш тезлиги. Охирги параметр дисковод маркасида жуфтлик коеффисиенти кыринишда (хН) кырсатиладиган параметр былиб, у 150 Кбайт/с га тенг былган «бирлик» тезликдан неча марта ошишини кырсатади. Щозирда бу коеффисиентнинг 2 дан (х 2) 24 гача (х 24) былган исталган жуфт =ийматли моделлари мавжуд. Щозир бу тезликдан саккиз мартадан кам ошган тезликли СД-РОМ дисководларини сотиб олиш тавсия етилмайди, негаки улар кыплаб замонавий мултимедиа технологиясини ва щамда умуман кыплаб дастурли иловаларни яхши сифатини таъминлаш имконини бермайди.

    Хисобга олинадиган кырсаткич яна мурожаат =илиш ва=тидир (ассесс тиме) — мурожаат =илиш ва=ти 200 мс былган СД-РОМ дисководлар ма=бул щисобланади.

    =ийматлар улар узатилмасдан олдин ы=иладиган ички кеш-хотира ылчани замонавий йи\увчиларда 1 Мбайтгача етади, лекин 64 Кбайтли кеш-хотира щам =они=арли катталик щисобланади, аммо у =анча катта былса, шунча яхши (албатта, уларнинг нархидан келиб чи==ан щолда).

    Узатмалар конструксияси щам битта, щам бир ва=тнинг ызида бир нечта компакт дискларни юклаш имкониятини кызда тутади, охирги вариант баъзида =улайро=дир, лекин уни =атий тавсия =илиш мумкин емас: баъзида бу щолатда ёзувни =айтадан такрорлаш сифати ва =урилма сифати пасаяди.

    Ва нищоят, шуни щисобга олиш керакки, СД-РОМ нинг замонавий моделлари муси=а ёзувларини щам унчалик ёмон былмаган сифат билан акс еттириш имконини беради: бу имкониятни таъминлаш учун ШК га керакли драйверларни ырнатиш керак (МС-ДОС мухитида ишлашда, масалан, бу махсус резидент равишда ырнатиладиган ТСР-утилити; Windows да ишлаганда еса СД Аудио драйвери). Товушни наушниклар ор=али емас, балки таш=и акустик система ор=али ешитиш учун товуш щаритасини (аудиобластер) кучайтиргич билан сотиб олиш керак.

    Бир марта (СД-Р-Сд Ресордабле) ва кып марта (СД-Е-СД Ерасабле) ёзиладиган =айта ёзиладиган оптик дисклар 1995 йилдан бери ишлатилмо=да. Бу СД ларда лазер нури бевосита компютер дисководида ёзишда диск сирти щимоя катлани остидаги =айтарилувчан микроскопик чу=урчаларни куйдиради; ёзилган маълумотни ы=иш лазер нури билан СД-РОМ даги каби бажарилади. СД-Е дисководлари оддий СД-РОМ ларни щам ы=иш кобилиятига ега.

 

Ра=амли ДВД видеодисклари

 

    Таш=и еслаб =олиш =урилмалари техникасидаги ща=и=ий бурилишни, биринчи марта 1996 йилда пайдо былган ва ылчамлари оддий СД-РОМ ники каби былган янги ра=амли видеодисклар яратади, лекин уларнинг си\ими щозирдаё= 17 Гбайтгача етади ва нафа=ат ДВД-РОМ, балки ДВД-РАМ ни щам ишлаб чи=ариш режалаштирилмо=да.

    СД-РОМ да =ийматларни ёзишни зичлаштириш ы=ийдиган нур диаметрини икки марта камайтириш ёъли билан еришилган, бунда ёълкадаги =ышни ну=талар орасидаги масофа камаяди ва ёълкалар сони ортади. Ёзишни зичлашдан таш=ари икки =атламли ва икки томонлама ёзиш ишлатила бошланди. Шундай технология быйича тайёрланган дискларни ра=амли ДВД-РОМ видеодисклари деб атала бошланди.

Бугунги кунда ыз ичига тыртта ДВД-РОМ типини олган стандарт мавжуддир:   

    ДВД5 — си\ими 4,7 Гбайт; бу бир =аватли ёзиладиган бир томонлама диск (бир томонлама СД-РОМ га ыхшаш, лекин ёзуви зичлаштирилган);

    ДВД9 — си\ими 8,5 Гбайт; бу бир =аватли ёзиладиган бир томонлама дискдир; ю=ори =авати лазер нури учун ярим шаффоф — пастки =аватидан ы=иш биринчисидан тыл=ин узунлиги билан фар= =иладиган иккинчи лазер билан бажарилади;

    ДВД10 — си\ими 9,4 Гбайт; бу бир =аватли ёзиладиган икки томонлама дискдир;

    ДВД18 — си\ими 17 Гбайт; бу икки =аватли ёзиладиган икки томонлама дискдир.

Уларда енг ю=ори ы=иш тезлиги щозирча 1400 Кбайт/с дан ошмайди.

Тайёр махсулот сифатида щозир фа=ат бир томонлама ы=ийдиган дисководлар чи=арилмо=да, ДВД10 ва ДВД18 дискларини ишлатганда уларни =ылда тескарисига айлантиришга ты\ри келади.

    =айта ёзиладиган дискларга келсак (ДВД-РАМ ва ДВД-Р), уларнинг 2,6—9,4 Гбайт си\имли биринчи моделлари бозорда 1997 йил охирида пайдо былди.

    ОДЙ ларнинг асосий афзалликлари:

    • йи\увчиларни алмашиниши ва компактлиги (ихчамлиги);

    • катта маълумот си\ими;

    • СД ва ы=иш-ёзиш каллакларининг ю=ори ишончлилиги ва кыпга чидаши (50 йил);

    • кирланишларга ва силкинишларга кичик сезгирлиги (МДЙ ларга нисбатан);

• електромагнит майдонларга сезгирмаслик.

    ОДЙ лар учун асосий локал интерфейслар былиб ЕИДЕ ва СССИ интерфейслари хизмат =илади.

 

Магнитооптик дисклардаги йи\увчилар

 

    =айта ёзиладиган магнитооптик дисклар (СС-Е—Сонтинуоус Сомпосите Ересабле) маълумотларни магнит каллак билан ёзишда диск сиртини мащоллий =издириш учун лазер еурини ишлатади. Маълумотни ы=иш кичик =увватли лазер нури билан бажарилади.

    Ёзиш-ы=иш жараёнларининг мохияти =уйидагича асосланган. Магнитооптик диск сиртидаги актив =атлам фа=ат ю=ори щароратда магнит каллаги билан =айта магнитланиши мумкин. Бундай харорат (юзлаб градуслар) узунлиги 0,1 мкс га тенг былган лазер импулси билан щосил =илинади. Маълумотни ы=ишда, диск юзасидан кайтган лазер нурининг =утблаш вектори актив =атламнинг магнитланган участкаси ёъналишига бо\ли= равишда, ызининг ёъналишини бир неча градусга ызгартиради. Кутбланиш ёъналишининг ызгариши мос датчик билан =абул =илинади.

    Бир марта ёзиладиган магнитооптик дисклари (СС-WОРМ-Сонтинуоус Сомпосите Wрите Онсе Реад Манй) оддий магнитооптик йи\увчиларга ыхшаш былиб, фар=и шундаки, уларда дискнинг назорат ёълкаларига махсус белгилар кыйилади, бу белгилар учиришни ва дискка =айта ёзишни бартараф етади.

    Магнитооптик йи\увчиларда маълумотни ёзиш одатда икки марта ытишда амалга оширилади, шунинг учун ёзиш тезлиги ы=иш тезлигидан бирмунча камро=дир. Замонавий магнитооптик дискларнинг си\ими 2,6 Гбайтгача етади (я=ин ва=тлар ичида 5,2 Гбай-тли СС-Е диски кутилмо=да), мурожаат =илиш ва=ти 50 дан 150 мс гача, ыкиш тезлиги секундига 3000 Кбайтгача. Лекин =айта ёзиладиган дисководлар жуда =имматдир (минг доллардан оши=ро=).

    Щозир =айта ёзиладиган СД-РW (Ре Wритебле) типидаги компакт-дисклар пайдо былди, улар ёзиш учун *2 ва уыиш учун *6 тезлик жуфтлигига ега; улар оммавий =ылланилмо=да ва СД-WОРМ ва СД-Р ларни жадал си=иб чи=армо=да. Кыпгина мутахассислар уларни СД ва ДВД орасидаги кыприк деб щисобламо=далар.

 

Магнит лентадаги йи\увчилар

 

    Магнит лентадаги йи\увчилар щисоблаш машиналарининг биринчи ТаЕ== лари былган. Универсал ЭЩМ ларда бобинали магнит лентадаги йи\увчилар (МЛЙ), шахсий ЭЩМ ларда еса кассетали магнит лентадаги йи\увчилар (КМЛЙ) кенг ишлатилган ва ишлатилмо=да.

    Магнит лентали кассеталар (картрижлар) жуда хилма-хилдир: улар =ылланилаётган магнит лента кенглиги билан щам, тузулиши билан щам фар= =илади. Битта кассетада са=ланадиган маълумотлар щажмлари доимо ысиб бормо=да. Масалан, узунлиги 120 м, кенглиги 3,81 мм 2—4 ёълкали магнит лентани ыз ичига олган биринчи авлод картрижларнинг си\ими 25 Мбайтдан ошмаган; 80-йиллар охирида кенглиги чорак дюймли (=уартер Инч Сартридге) лентадаги ю=ори ёзиш зичликли картрижлар пайдо былди (=ИС-40/80 стандарти); бундай биринчи картрижлар ЗМ фирмаси томонидан чи=арилган: 60—250 Мбайт си\имли ДС 300 кассеталар (шунинг учун бу стандарт кыпинча ЗМ стандарти деб аталади); картрижларнинг охирги моделлари (=ИС 3010—3020 стандарти) 340 Мбайт, 680 Мбайт ва хатто 840—1700 Мбайт ва ундан орти=ро= (=ИС 3010-3020 Wиде стандарти, уларда магнит лента кенглиги 0,315 дюймгача кенгайтирилган) си\имга ега. =ийматлар си=илганда янада каттаро= си\имга еришилиши мумкин, масалан, Соннер СТД 8000 КМЛЙ — 8 Гбайт си\имга, СОНЙ ДДС-2-250 Кбайт/с трансферда 16 Гбайт си\имга ега. Си\ими 40 Гбайт былган картрижлар еълон =илинмо=да.

    Картрижлар учун лента айлантириш механизмлари стримерлар номини олган — булар, лента щар сафар тыхтаганда уни озгина ор=ага =айта уралишини (=айта позисиялаш) талаб =илувчи инерсион механизмлардир. Бу =айта позисиялаш шундай щам лентадаги малумотга мурожаат =илиш ва=тини оширади (ынлаб секундлар), шунинг учун стримерлар шахсий компютерларда фа=ат маълумотларни =атти= дисклардан захирали нусхалаш ва архивлаш учун щамда маиший компютерларда ыйинли дастурлар пакетини са=лаш учун =ылланилмо=да.

    Стримерларда магнит лентадан маълумотларни ы=иш тезлиги щам ю=ори емас ва одатда 100 Кбайт/с атрофида былади. КМЛЙ периферияли СССИ интерфейсини ишлатиши мумкин.

Hosted by uCoz