ШКнинг АСОСИЙ ТАШ+И +УРИЛМАЛАРИ

 

Клавиатура

 

    Клавиатура фойдаланувчи учун мущим =урилма былиб, унинг ёрдамида ШК га =ийматлар, буйру=лар ва бош=ариш тасирлари киритилади. Клавишаларга лотин ва рус алфавита щарфлари: ынли ра=амлар; математик, график ва махсус хизмат белгилари; тиниш белгилари; баъзи буйру=лар, жадваллар номлари ва б. белгиланган.

    ШК типига бо\ли= равишда клавишаларнинг вазифалари, уларнинг белгиланиши ва жойлашиши ызгариб туриши мумкин.

Клавиатура кыпинча 101 клавишага ега, лекин щоли щам 84 клавишали ески клавиатура ва янги Windows системасида ишлатиш учун =улай 104 клавишали клавиатура щам учраб туради. Созланган (ичига =урилган) Трекбол типидаги (ТраскБалл) манипуляторли ва б. клавиатуралар бор; Дата Щанд Сйстем нинг тежамли, =ыл щаракатини =ис=артирувчи 5 клавишали клавиатурани ишлаб чи==анлиги ты\рисидаги ахбороти пайдо былди: унда щарф ва ра=амларни киритиш учун 4та клавиша ва 1та манипулятор клавишаси бор. Щар бир клавиша 5 та щаракат ёъналишига ега: чапга, ынгга, олдинга, ор=ага ва пастга. Ишлашда =ыл панжаси махсус чу=урликда ётади, клавишаларни еса фа=ат бармо= учлари бош=аради.

    ИБМ ПС ШК нинг рус алфавити учун типик мослаштирилган клавиатураси 101 та клавишага ега ва у 44-расмда кырсатилган.

Барча клавишаларни =уйидаги гУРЫщларга былиш мумкин:

    Щарф-ра=амли клавишалар, улар ра=амларни ва матнларни киритиш учун мылжалланган;

Курсорни бош=ариш клавишалари, бу гУРЫщдаги клавишалар сонли =ийматларни киритиш екранда матнни кыриб чи=иш ва тахрирлаш учун ишлатилиши мумкин;

    Махсус бош=арувчи клавишалар: регистрларни =айта улаш, дастур ишини ызиш, екрандаги нарсаларни босишга чи=ариш, ШК нинг ОТ сини =айта юклаш ва б.;

 

 

функсионал клавишалар, улар сервис дастурларида бош=арувчи, клавишалар сифатида кенг ишлатилади.

     Щарф-ра=амли клавишалар клавиатуранинг марказий =исмини егаллайди.

    Клавишалардаги щарфлар ва ра=амларнинг жойлашиши уларнинг ёзув машинкасидаги жойлашишига мос келади. Лотин щарфлари клавиатурада щарфли клавиатуранинг ю=ори =исмидаги биринчи олтита щарф кетма-кетлиги быйича номланган — =WЕРТЙ стандарти быйича жойлашган.

Рус алфавити учун щарф-ра=амли клавишаларнинг жойлашиши рус шрифтли ёзув машинкаларидаги клавишаларнинг жойлашишига мос келади (ЙСУКЕН стандарти — щарфли клавиатуранинг ю=ори =аторидаги биринчи олтита щарф).

Клавиатурадан рус щарфларини киритишни танинлаш учун мос драйвер керак, у олдиндан тезкор хотирага юкланган былиши ва унда доимо =олиши керак.

    Клавиатурани рус щарфларини (кириллиса белгиларини) киритиш режимига =айта улаш ва лотин щарфларини киритишга =айта ытиш битга ёки иккита махсус клавишаларни босиш билан амалга оширилади: бу турли драйверлар учун турлича, лекин кыпинча Стрл ёки Шифт дир.

Щарф-ра=амли клавишлар учун регистр тушунчаси, яъни уларни ишлатиш режими тушунчаси мавжуд.

Икки жуфт регистрлар бор: ю=ори/пастки ва лотинча/русча.

    Ю=ори регистрда бош щарфлар, пасткида еса кичик щарфлар киритилади щамда мос равишда клавишани ю=ориги ва пастки =исмларида жойлаштирилган махсус белгилар ва ра=амлар щам киритилади.

    Русча регистрда кириллиса белгилари, лотинчада еса лотин белгилари киритилади. Регистрлар турли бирикмаларда ишлатилиши мумкин, масалан, ю=ориги лотинча, пастки русча ва ш.ы.

    Пастки/ю=ориги режимни танлаш Сапс Лоск (Сапиталс Лоск — босма щарфларни =айд =илиш) ва Шифт (Шифт — суриш, алмаштириш) клавишалари ёрдамида амалга оширилади. Сапс Лоск клавишаси бош ёки кичик щарфларни киритиш режимини мустахкамлайди. Бош щарфлар («ю=ориги») режимида клавишали панелнинг ю=ориги унг =исмидаги Сапс Лоск =айд =илиш лампаси ёришади. Шифт клавишаси клавиатура режимини, у босилиб тургунга =адар, =арама-=аршисига ызгартиради. Спасе клавишаси белгилар =аторига пробелни — быш жойни киритади.

    Курсорни бош=ариш клавишалари клавиатура панелининг ынг =исмида жойлашган. Ишлаш =улай былиши учун улар такрорланган ва учта гУРЫщдан ташкил топган:

     —ра=амли клавиатура;   

     — матнни екранда кыриб чи=иш ва уни тахрирлаш клавишалари;

—     курсорни бош=ариш клавишалари.

    Кичик ра=амли клавиатура клавишалари икки режимда ишлатилиши мумкин:

    — курсорни бош=ариш режими;

    — ра=амлар, математик амаллар белгилари ва ну=тани киритиш режими.

    Режимни танлаш Нум Лоск (Нумбер Лоск — ра=амни =айд =илиш) ва Шифт клавишалари ёрдамида амалга оширилади. Нум Лоск ра=амларни киритиш режимини мустахкамлайди, Шифт еса, у босилиб тургунга =адар, клавиатура режимини =арама-=аршисига ызгартиради.

Ра=амлар, математик белгилар ва ну=тани киритиш режимида клавиша панелининг ю=ориги ынг =исмидаги Нум Лоск =айд =илиш лампаси ёришади, клавишалар =уйидаги маънога ега:

    Курсорни бош=ариш (клавиатурадан бош=ариладиган курсор белгича (одатда бу тор милт-милт =иладиган ты\ри тыртбурчак ёки =алин чизи=) былиб, у дисплей екранида щолатни кырсатади ва бу щолатда екранга навбатдаги чи=арилаётган белги акс етгирилади) режимида клавишаларнинг вазифаси:

    Махсус бош=арувчи клавишалар (уларни яна хизматчи деб щам аталади) алфавит-ра=амли клавишалар гУРЫщи атрофида жойлашган.

Клавишаларни баъзи бир мухим махсус бирикмалари (клавишалар бир ва=тнинг ызида босилади):

 

Клавиша

Вазифаси

Стрл=Алт=Дел

ДОС ни =айта юклаш

Стрл=Бреак

Бажарилаётган дастурнинг ишини тыхтатиш

Стрл=С

Бажарилаётган дастурнинг ишини тыхтатиш

Стрл=Нум Лоск

Дастурнинг бажарилишини тыхтатиб туриш

Стрл=С

Дастурнинг бажарилишини тыхтатиб туриш

 

    Р1—Р12 функтсионал клавишалари клавиатуранинг ю=ори =исмида жойлашган. Бу клавишалар турли хил махсус ишлар учун мылжалланган; улар дастурлаштирилади ва щар бир дастур махсулоти учун ызининг вазифасига ега былади (баъзи бир махсус клавишалар щам дастурлаштирилиши мумкин).

    Кыпчилик дастурларда бундай =абул =илинган: Ф1 клавишаси (Щелп — ёрдам клавишаси) айтиб беришни ча=ириш билан бо\ланган. Дастурга киришда Ф1 буйича дастур иш вариантларининг =ис=а ёзма баёни ва дастурдаги функтсионал клавишалар вазифасининг умумий айтиб берилиши чи=арилади. Дастур билан ишлашда Ф1 быйича контекстга бо\ли= айтиб бериш чи=арилади, яъни дастур томонидан хозирги ва=тда амалга оширилаётган режим быйича, вазифа быйича айтиб бериш чи=арилади.

    Профессионал ШК ларда клавиатура блоки тузилиш жищатдан автоном бажарилган ва клавиатурадан таш=ари буферли хотира ва бош=ариш схемасидан ташкил топган клавиатура назоратчисини ыз ичига олади. У асосий платага 4 та симли интерфейс ёрдамида уланади (интерфейс линиялари мос равишда тактли импульсларни, =ийматларни, =5 Б манба кучланишини ва нолни узатиш учун ишлатилади).

    Екзотик клавиатуралардан =уйидагиларни таъкидлаб утиш керак:

• симсиз клавиатура, у хона быйича еркин щаракатланиш ва компьютерда исталган =улай жойда, щатто диванда ётган щолда ишлаш имконини беради;

• егилувчан резинали клавиатура, чиройли турли хил рангли — у шов=инсиз, ишончли (турли хил механик ва кимёвий таъсирларга муваффа=иятли =аршилик кырсатади), шунчалик ингичкаки, уни тсилиндр шаклида ураш мумкин;

• телекоммуникатсией тизимлар елементлари бор былган кып
функтсионалли клавиатуралар ва
б.

    Клавиатура назоратчиси =уйидагиларни амалга оширади:

• клавишалар щолатларини сканерлаш ( сыро=лаш );

• МП томонидан клавиатурани икки =ышни сыро=лаш орасидаги тенг ва=тга 20 тагача клавишанинг алохида кодларини буферлаш (вактинча еслаб колиш );

• дастурлаштириладиган тизимли жадваллар ёрдамида (клавиатура драйвери) клавишаларни босиш кодларини (ССАН-кодлар) АССИИ кодларига узгартириш;

• ШКни уланганда клавиатурани тестлаш (ишга лаё=атлилигини текшириш).

    Клавишани босганда ва =ыйиб юборилганда клавиатура назоратчисининг буферли хотирасига байтнинг еттинчи битига босиш ва =ыйиб юбориш коди (мос равишда 0 ва 1) ва байтнинг =олган 7 та битига клавишанинг номери ёки унинг ССАН-коди келади. Буферли хотирага исталган маълумот келганда, клавиатура томонидан юзага келтириладиган аппаратли узишга сыро= юборилади. Узилиш бажарилганда ССАН-коди АССИИ кодига айлантирилади ва иккала код (ССАН-код ва АССИИ-код) машина ТеЕ==, сининг мос майдонларига юборилади, бунда =ыйиб юбориш коди бор булганда, навбатдаги клавишани босиш вактида =олган щамма клавишалар =ыйиб юборилганлиги текширилади (бу Шифт, Стрл ва Алт клавишалари билан биргаликда ишлашни ташкил етиш учун керак).

    Клавиатура назоратчиси клавишали амални автоматик такрорлашни щам ташкил етади: агар клавиша 0,5 с дан орти=ро= босилса, у щолда доимий орали=лар ор=али клавишаларни босишни такрорий кодлари шундай юзага келтириладики, худди клавиша =айтадан босилгандек былади.

    Изощ. Щар =андай АССИИ-код клавитурадан кичик ра=амли клавитурада (44-расм ынгда) иынлик кодни териш ёъли билан киритилиши мумкин, бу ЫНЛИК код УН олтилик АССИИ-кодига тенг ва Алт клавишасини бир ва=тнинг ызида (ва териш ва=тида ушлаб туриш билан) босиш билан киритилади. Шундай =илиб, АССИИ-кодлар жадвалида кырсатилган (18-жадвал) исталган бош=ариш белгисини ва псевдографика белгисини дисплей екранига щам, ШК га щам киритиш мумкин. Масалан, белгини киритиш учун Алт клавишани босилган щолатда ушлаб туриш ва 25 сонини териш керак, клавишаларни =уйиб юборилгандан кейин екранга белги чи=арилади.

Hosted by uCoz