ШКНИНГ ТАЪМИНОТИ ВА ИШ +ОБИЛИЯТИНИ
ТЕКШИРИШ БУЙИЧА МАСЛАХАТЛАР

Тизимли дискетани яратинг

 

    Компютерни ишга тушириш имкониятини таъминлаш учун уни =атти= дискдан юкланиши инкор =илинганда тизимли дискета жуда фойдалидир.

Тизимли дискета — бу операсией тизим ёзилган дискетадир: dos да ишлаганда А: дисководга янги дискета =уйиб ва Формат А: /С/У буйру\ини ишга тушириб, бу тизимли дискетани яратиш осонро=дир, яъни янги диск операсией тизимни автоматик ёзишни бажариб, уни форматлаш.

    ШК га Windows 95 ни ырнатишда мос дастур Стартуп Диск ни — тизимли дискетани яратишни щам таклиф етади, бу дискка тизимли файллардан таш=ари дисклар билан ишлаш учун баъзи жуда фойдали хизмат кырсатиш дастурлари: ЧКДСК.ЕХЕ, ФДИСК. ЕХЕ, ФОРМАТ.СОМ, ССАНДИСК.ЕХЕ, СЙС.СОМ ва б. щам жойлаштирилади.

    Дарвоке, тизимли дискетани dos дата каби Windows да щам фа=ат тизимни юклаш пайтида емас, балки исталган вакгда яратиш мумкин. Тизимли дискетани, унга ёзишни такиклаб, вируслардан щимоя =илиш керак.

 

Компютер юкланмаяпти. Нима =илмо= керак? 

    Агар бунда вентиляторнинг енгил шов=ини ешитилмаса, таъминот занжирини текширинг.

    Агар вентилятор ишлаётган былса, демак, носозлик ШК ичида. Бу щолда компютерни албатта манбадан ызинг. Ычирилган компютерда тизимли блок копкогини олиш керак. Озу=а блокидан тизимли платага, диск юритмаларига ва бош=а периферияга олиб борувчи кабелларнинг бутунлигини текшириш лозим. =ышимча адаптерларнинг разъёмлари тизимли платанинг жавоб разъёмларига ишончли кираётганлигига ишонч щосил =илинг. Адаптерлар платаларини навбат быйича чи=ариб олиб, контактларни спирт ёки оддий ластик билан артиш, кейин еса уларни олдинги жойларига кыйиш фойдалидир.

    Тизимли платанинг махсус разъёмларига (БИОС, клавиатура назоратчиси, тезкор хотира микросхемалари) ва адаптерлар платаларига ырнатилган щамма микросхемаларни кыриб чи=иб, уларни деформасияламасдан охиста босиш ва бир оз кыз\атмо= мумкин.

Бу жараёнлар тугагандан кейин компютерни улаш ва ... у юкланиши мумкин.

Агар компютер 2 ва 3 ыринишдан кейин щам юкланмаса, у щолда ташаббускорликни тыхтатиб, махсус хизмат кырсатиш бюросига мурожаат =илиш лозим.

 

Компютерни вируслардан щимоя =илиш 

    Компютер вируслари билан кырашиш ыта мущим ва долзарб масаладир, негаки вируслар компютерларнинг нормал ишлашини бузибгина =олмасдан, балки ундаги щамма бор маълумотларни бузиши ва хатто бу маълумотларни ёъ=отиши мумкинлиги янада =ыр=инчлидир. Компютернинг вируслар билан бузилган иш =обилиятини вирусга =арши дастурларни ишлатиб щар доим тиклаш мумкин, аммо ёъ=отилган маълумотларни щар доим щам тиклаш имконияти ёъ=.

    ШК хотирасидаги маълумотларни, баъзида узо= ва=т давонида яратиладиган ва йи\иладиган мущим ахборотни ёъ=отиш енг о\ир фожиаларга олиб келиши мумкин.

    Шунинг учун енг биринчи вазифа: керакли ахборотли барча файлларни (айни=са =иммат бащоларини) компютерлардан автоном былган ахборот ташувчиларда: егилувчан дискларда, олинадиган =атти=, дискларда , СД- ва ДВД-РАМ ларда, магнит ленталарда ва бош=аларда албатта нусхасини олиб =ыйинг (бу вазифа  вирусларсиз щам долзарбдир).

    Енди еса вируслар ща=ида ани= ва лында маълумотлар.

    Компютер вируси — бу унча катта былмаган дастур былиб, у муста=ил равишда кыпайиши, ызини дискларга (дискеталарга) ва ленталарга олиб ытиши, дастурли файлларга бо\ланиши, ало=а  каналлари ва компютер тармо=лари быйича узатилиши мумкин.

Бу синчиклаб тузилган ва кыпинча жуда хавфли айёр дастурдир. Баъзи бир вируслар жуда хушмуомаладир, масалан, оддийгина байрам билан табрикловчи ва турли хил товушли ва видеоеффектларни яратувчи, лекин тизимнинг бутун ишини издан чи=арувчи ва ундаги маълумотларни бузувчи ёвыз вируслар щам бор.

    Вирус ызи жойлашган дастур билан юкланади ва ишга тушади.

    Ызининг ёвуз ниятини амалга оширишдан олдин тайёрланади:

Ызини хотиранинг бош=а жойига ёзади, операсион тизимни модификасиялайди (ызгартиради), баъзида ызига, ызининг пайдо былиши манбасини яшириш учун, «сиртдан билинмайдиган ва  инкубасия даврини» ташкил етади, бош=а дастурларга ошиб ытади.

    Вирус амалий дастурларга, операсион тизим, тармо=ли драйверлар, магнит дискларининг тизимли сохасига ва б. жорий етилган былиши мумкин. Сынгти ва=тда матнли файлларга юкувчи, уларни бузувчи, уларнинг ылчамларини кып марта орттирувчи вируслар пайдо былди.

    Вируслар фаолиятининг енг кып пайдо быладиган о=ибатлари:

• операсион тизимни юклашнинг имкони ёъ=диги;

• =ийматларни нолга тенглаштириш ва ихтиёрий ызгартириш;

• файл тизимини бузиш (файлларни аралаштириб юбориш, файлларни жойлашиш жадвалини бузиш);

• файл ылчамларини жиддий катталаштириш;

• дисплей ишлашини бузиш ва ш.ы.

    Компютерларни вируслар билан оммавий защарланиши 15 йил олдин =айд =илинган. 1987 йилда покистонлик дастурчилар Покистоннинг дастур мащсулотларининг арзон лисензиясиз нушоларини сотиб олган америкаликларни жазолашга =арор килдилар. =онунсиз сотилаётган нушоларга «покистонча» вирус (кейинчалику шундай деб аталган) татби= =илинган, у А=Ш дата 18 мингдан орти=ро= компютерни тезда защарлади ва ер шари быйлаб саёхат =илиб, етиб келди.

    Кейин вируслар ва улар билан защарланган компютерлар сони шиддат билан кыпая бошлади ва щозир кенг маълум былган оммавий вирусларнинг бир нечта ын мингтаси мавжудсир.

    Вируслар билан кырашиш учун =андай защарга =арши Зорина тавсия етиш мумкин?

• Енг аввало «касалликнинг олдини ании тадбирлари» — ШК ни вируслар кириб келишидан щимоя =илиш. Бунинг учун:

• компютерга келиб чи=иши шубщоли дастурларни ырнатмаслик керак (дастурларни тартибсиз кычириб ёзишдан сакланинг), агар бунинг иложи былмаса, янги дастурларни ырнатишдан олдин уни албатта вирусга =арши воситалар билан текширинг;

• ызингнинг дискетангизни бегона компютерда ишлатганда дискетани ёзишдан щар доим са=ланг, бегона дискетани ызингизнинг компютерингизда ишлатганда еса уни албатта олдиндан вирусларга =арши воситалар билан текширинг;

• телекоммуникасия тизимлари билан ва тармо=дар билан компютер ишлаганда ало=а каналдан киришда вирусга =арши филтрлар =ыйинг (щозир шуна=алар щам пайдо былди).

    Кейин ШК ни вирусларнинг деструктив таъсиридан щимоя =илиш, =айтариб былмайдиган бузулишларни ва =ийматларни ёъ=отишни бартараф етиш учун:

• маълумотларни таш=и ташувчиларга ёзиш быйича мурожаат =илишдан щимоя =илиш;

• дискларнинг тизимли сохасини ва керакли файлларни бош=а кыринишдаги ташувчиларда нусхасини олиб =ыйинг;

• файлларни айрим былакларга ажратишни доимо бажариш керак, негаки бу дастур бажарилишини тезлаштирибгина =олмасдан, балки дастурлар бузилганда уларни тиклашни щам енгиллаштиради.

Ва нихоят, компютерда кириб олган вирусларни топиш ва бетараф (щолис) =илиб =ыйиш. Бу жараёнлар махсус вирусга =арши дастур воситаларини ишлатиш билан амалга оширилади:

• вирусларни таш=и ахборот ташувчиларда щам, компютер хотирасида щам =идириш ва толишни амалга оширувчи дастур — тафтишчи (детектор);

• вирусларни улар жойлашган мухитни щам тиклаб, щам тикламасдан ёъ= =илишни бажарувчи (баъзида хизмат маълумотларини ва файлларни бошлангач щолатини тиклаб былмайди) деинфекторлар (докторлар, фаглар — ёт зарралар ва бактерияларни ютувчи ва хазм =илувчи «хужайра»);

• вируслар учун хос былган щаракатларни ани=дайдиган ва фойдаланувчидан уларни бажаришнинг =онунийлигини тасди=лашни талаб етадиган дастур — филтерлар (=оровуллар);

• ани= вирусларни яшаш мухитини ва хотирага ю=ишини бартараф етувчи ва шу билан уларнинг кыпайиш =обилиятини блокловчи дастур-иммунизаторлар — вирус ю=тирмайдиганлар (емлагичлар).

Щозирги ва=тда ю=орида кырсатилган вазифаларни бирга =ышиб бажарадиган кыпгина вирусга =арши дастурли воситалар ва вирусга =арши дастурли тизимлар ишлаб чи=илган. =уйидаги тизимлар енг кып =ылланилмо=да:

• дискларда янги вирусларни пайдо былишини пай=айдиган АДинф дастур тафтишчи. АДинф бир неча секунд ичида бутун дискни кыриб чи=ади ва щамма шубщоли ходисалар ты\рисида хабар беради. АДинф билан =ышимча равишда махсус даволовчи АДинф Суре Модуле модули ишлаши мумкин, у аксарият кыпчилик щолатларда щатто олдиндан номаълум былган янги вируслар билан защарланган файлларни муваффа=иятли тиклаб, уларни защарлангунга =адар щолатига келтириш имконини беради;

• вирусга =арши Аидстест дастури, у нингдан орти= маълум вирусларни актив пай=айди ва уларни зарарсизлантиради;

• вирусга =арши dosтор Wеб тизими, у щам минглаб маълум вирусларни пай=айди ва ёъ= =илади, созланган просессор ва евристик тащлил блокининг борлиги щисобига еса кыплаб номаълум вирусларни щам пай=айди;

• вирусга =арши Сервер Гуард тизими, у =уйидаги вазифаларни бажаради:

• икки мингдан орти=ро= маълум вирусларни пай=айди ва уларни ёъ= =илади;

• кыпчилик номаълум вирусларни пай=айди;

• защарланган файлларни ва dos файл тизимини тиклайди;

• исталган вирусларни кафолатли пай=ашни таъминлайдиган файлларни олдиндан маркировкалайди;

• СМОС маълумотларини ва =атти= дискнинг тизимли сохасини автоматик захиралайди, бу уларнинг вируслар билан щола=итларга учраган ва бузилган щолларда уларни самарали тиклашни таъминлайди;

• бажариладиган файлларга ёзишдан умумий щимоялайди, бунда файлларни защарлашнинг имкони былмайди.

Бош=а операсион мухитларда ва дастур =оби=ларида ишлашга мылжалланган вирусга =арши =увватли тизимлар щам бор: Norton Антивирус, ПС Тоолс Антивирус, Windows 95 мухитидаги вирусга каршилар ва б.

    Шуни алощида таъкидлаш керакки, щамма айтиб ытилган вирусга =арши воситаларни ишлаб чи=арувчилар янги вирусларни пайдо былишини синчиклаб кузатиб борадилар ва улар билан кырашиш воситаларини тезда тайёрлайдилар. Бу барча вирусларга =арши воситаларнинг версияларини ани=лаш щар ойда амалга оширилади. Лисензияли вирусга =арши дастурни щарид =илиб олиб, унинг келгусидаги щамма модификасияларига обуна былиш мумкин ва одатда, уларни бепул ёки арзимаган нархларда олиш мумкин.

Компютерга =араб туриш

    Щатто енг тоза офисда щам етарлича былган чангдан са=лаш ма=садида узилган мониторни ва тизимли блокни чойшаб ёки махсус шлофлар билан ёпиш керак.

    Клавиатуралар учун махсус пластик ёпкич мавжуд, лекин афсуски, улар кир =ылдан, уво=лардан, тыкилган кофедан са=ламайди. Мониторлар екранини артиш учун махсус салфеткаларни тавсия етиш мумкин, улар екранни чанг ва кирлардан тозалабгина =олмасдан, балки уни антистатик =атлам билан =оплайди.

    Магнит каллакларнинг кирланиши маълумотларни дискеталарга ёзиш ва улардан ы=иш хатоликларига олиб келади. Уларнинг кирланишларини профилактика =илиш учун щеч былмаганда бир ойда бир марта махсус тозаловчи дискеталарни ишлатиш керак (щам нам, щам =уру= тозалаш учун дискеталар бор).

    Тизимли блок, монитор ва клавиатура юзасини кучсиз спиртли ёки совунли =оришма билан тозалаш мумкин. Клавиатурани уво=лардан ва чангдан халос етиш учун, уни тынкариб, енгилгина силкитиш керак.

    Компютернинг ички ва таш=и =исмларидан чангни ёъ=отиш учун чангютгичдан фойдаланиш мумкин, лекин жуда ещтиёт былиш керак: босма платалардан ва разъёмлардан баъзи бир елементларни чи=ариб олмаслик ма=садида електрон ташкил етувчиларга тегиб кетмасдан тозалаш керак. Оддин тизимли блок ва монитордаги чангни унча катта былмаган юмшок чыткача билан олиб ташлаш керак, кейин чангютгич билан тозалаш лозим. Микропросессор вентилятори панжараси устидаги вентилясия тешикларини тозалаш керак: агар тешиклар чанг билан тылиб =олган былса, =урилма ишлашининг щарорат режими ызгаради, унинг =изиши пайдо былади ва у ишдан чи=иши мумкин.

    Профилактикадан кейин компютерни 1—2 соат тармо==а уламаслик керак, бу ва=т ичида електрон ташкил етувчиларга тушган сую=лик бу\ланиб кетишга улгуради.

Hosted by uCoz