SHAXSIY YO

SHAXSIY YO’LDOSHLI RADIOALOQA

XX asr oxirida yana bitta g’aroyib texnologiya — bizning planetanizning ixtiyoriy nuqtasida turgan istalgan abonent bilan shaxsiy radioaloqa tug’ildi. Bu texnologiya kosmik retranslyatorlar va abonentlik radioterminallari kompleksidan foydalanuvchi shaxsiy yo’ldoshli radioaloqa tizimlari ( SHYRS ) orqali amalga oshiriladi.

Birinchi, keng ma’lum bo’lgan mobil abonentlar bor bo’lgan «Inmarsat» (Inmarsat) yo’ldoshli telekommunikacion tizimi va unga o’xshashlari «abonentni terminalda kuzatish» tamoyili bo’yicha xizmat ko’rsatishni ta’minladi: qabul qiluvchi-uzatuvchi apparaturali va kuchli antennali videoterminal harakatlanuvchi ob’ektda o’rnatiladi (avtomobilda, poezdda, kemada, samolyotda) va abonent bu ob’ektga bog’lab quyiladi - uning orqasidan boradi. Videoterminal geostacionar orbitada joylashgan (GEO — Geostationary Earth Orbit) yo’ldosh-retranslyator (YR) orqali boshqa abonentlarning radioterminallari bilan aloqa o’rnatadi.

Keyinroq yaratilgan tizimlar (Inmarsat 3, EMSS, MSAT, «Marafon») «terminal abonent orqasidan boradi» tamoyilini amalga oshirish imkonini berdi, chunki samarali tor yo’nalgan antennalardan foydalanishda lokal xizmat ko’rsatish zonalarida signal quvvati ortadi va abonent radioterminali yanada ixchamroq bo’ldi (katta bo’lmagan chemodancha, «keys» va sh.o’.).

Radiosignal quvvatini yanada orttirish va abonentlik radioterminallari o’lchamlarini kamaytirish imkoniyati yo’ldoshretranslyatorlarni abonentlarga yaqinlashtirish yo’li bilan, ya’ni ularni geostacionar orbitadan yanada pastroq LEO (Low Earth Orbit) va MEO (Mean Earth Orbit) orbitalariga o’tkazish bilan ta’minlanadi, bunda o’shancha territoriyani qamrab olish uchun katta miqdordagi YT ishlatishga tug’ri keladi. SHYRS ni uyali telefon tizimlari bilan ma’lum bir o’xshashligi bor — YR ning ko’p nurli antennalari er sirtining ko’rinish zonasini xizmat ko’rsatish zonasi uyali (makrouyali) strukturasini shakllantiradi.

Past orbitalar yo’ldoshli aloqa tizimini tashkil еtish uchun asos sifatida oldinroq ko’rib chiqilgan еdi, lekin ulardan foydalanish ushbu fikrga ko’ra to’xtab qolgan: yo’ldosh-retranslyator uzoq va uzluksiz ko’rinib turishi, yana ham yaxshisi kuzatuvchi uchun bor-yo’g’i qo’zg’almas bo’lishi kerak (ya’ni geostacionar orbitada joylashishi kerak).

Va faqat so’nggi yillarda bir qator yo’ldoshli aloqa tizimlari paydo bo’ldiki, ular past orbitalar va yanada ixchamroq abonentlik radioterminallari, xatto dastaki mikroradiotelefon trubkalaridan foydalanadi.

Bunday tizimlarga past orbitali (LEO) Indium va Globstar SHYRS (ularni shu nomdagi kompaniyalar ishlab chiqaradi) va o’rta orbitali (MEO) «Odissey» (Teleglobe kompaniyasiniki) va ICO (Intermediate Circular Orbit, Inmarsat kompaniyasiniki) SHYRS kiradi.

Indium SHYRS 66 ta yo’ldosh-retranslyatorining balandligi 780 km orbitalarda (1997 yil 5 mayda ularning birinchi 5 tasi uchirilgan); Globstar еsa 1400 km balandlikda 48 tasini o’z ichiga oladi. Bunday sondagi YR lar er shari territoriyasida istalgan abonentga taqdim еtiladigan uzluksiz aloqa kanalini ushlab turish uchun kerakdir, chunki har bir past tezlikli yo’ldosh-retranslyator abonent radiotelefonning ko’rish zonasida, yo’ldoshning orbitada har bir aylanib chiqish vaqti ichida, faqat bir necha minutgina bo’ladi. Yo’ldoshlarning ketma-ket harakati, ularning turli xil orbital tekisliklarda joylashishi va aloqaning bir YR dan boshqasiga avtomatik qayta ulanishi tufayli er sirti muloqat zonalari bilan to’liq qoplanadi va abonent bilan uzluksiz aloqa ta’minlanadi.

Uzatish tezligi 2400 bit/s bo’lganda bu tizimlar tomonidan ta’minlanadigan aloqa kanallari soni 60—70 minnga etadi.

Orbita balandligi 10000 km tartibli «Odissey» va ICO o’rtacha orbitali tizimlar bitta yo’ldosh-retranslyatordan qamrab olish territoriyasi katta bo’lganligi sababli, YR sonini 10-12 tagacha qisqartirish imkonini beradi (bitta YR ning ko’rinish vaqti bir necha soatlargacha boradi). Uzatish tezligi 2400 bit/s bo’lganda bu tizimlar tomonidan ta’minlanadigan aloqa kanallari soni 25—30 minnga etadi.

SHYRS lar texnik tashkil еtilishi jihatdan bir qator xususiyatlarga еga, lekin foydalanish tavsiflari va abonentga ko’rsatiladigan xizmatlar doirasida ular er usti uyali tizimlari bilan ko’pgina umumiylikka еga, bu tez-tez, bitta radiotelefondan abonentning joylashgan joyiga bog’liq ravishda navbatma-navbat yo’ldoshli va er usti uyali aloqani amalga oshirish imkonini beradi (mos tarmoqdar orasidagi rouming). Yo’ldoshli tizimlarda ma’lumotlarni uzatish raqamli ko’rinishda 1200—9600 bit/s tezlik bilan olib boriladi.

SHYRS dupleksli telefon aloqasidan tashqarida bir qator servis xizmatlarini ko’rsatishni ta’minlaydi, masalan:

faksimil aloqani tashkil еtish;
еlektron pochtani tashkil еtish;
tovushli pochtani tashkil еtish;
peyjingli aloqani Ttshkil еtish;
muhimlik bo’yicha xizmat ko’rsatish rejimi;
shaxsiy radiochiqarish rejimi;
radiotelefonga ixcham kompyuterni ulash imkoniyati;
ma’lumotlarni ruxsat еtilmagan murojaat еtishdan himoyalash;
mobil abonentning turgan joyini aniqlash va b.

SHYRS lar kelgusida uyali radiotelefon aloqasi mumkin bo’lmagan yoki etarlicha samarali bo’lmagan joylarda, chunonchi ma’lumotlarni katta masofaga uzatishda, aholi siyrak hududlarda, dengiz akvatorlarida ularni to’ldirishi va rivojlantirishi lozim va h.k.