SHKLARNI TO�G�RI ISHLATISHNING BA�ZI MASALALARI
Kompyuterna еlektr tarmog�aga ulash

    Kompyuterni ishonchli va beto�xtov ishlashi uchun uni turli xil kutilmagan tasodiflardan himoya qiluvchi, uning еlektr tarmog�idan ta�minlanishini maxsus tizimini ko�zda tutish kerak. Bu kutilmagan tasodiflar, birinchi navbatda еlektr ta�minoti parametrlarini standartdan turlicha chetga og�ishlaridir.

    Texnik nuqtai nazardan, bu:

� kuchlanishning yo�qolib qolishi (blackout) � shubxasiz, barcha kompyuterlardan foydalanuvchilar xatto kuchlanishning qisqa vaqtli yo�qolib qolishidan, shakllanishiga bir necha soatlab ish vaqti sarflangan asosiy xotiradagi ma�lumotlarni yo�qolishidan ma�naviy iztiroblar chekkanlar;

� kuchlanishning o�tirib qolishi (brounout) � bir vaqtning o�zida bir nechta quvvatli еlektr еnergiyasi iste�molchilarining ulanishi bilan kelib chiqqan kuchlanish amplitudasining juda qisqa vaqtga nominaldan pastga tushib ketishi;

� kuchlanishning sakrashlari (strike) � еlektr еnergiyasining quvvatli iste�molchilari ulanganda va uzilganda, statik razryadlar va yashin urishlar bilan ham va еlektr tarmog�idagi o�tkinchi jarayonlar bilan ham chiqariluvchi, amplitudasi bir necha ning voltlargacha etadigan kuchlanishning qisqa vaqt oshib ketishi;

� еlektromagnit halaqitlar (electromagnetic interference) � turli xil jixozlarning ishlashidan kelib chiqadigan induktiv yoki galvanik oshib ketishlar natijasida kuchlanish shaklining sinusoidal shakldan og�ishi;

� chastotaning og�ishi (frequency deviation) � kuchlanish manbai chastotasining doimiy еmasligidan kelib chiqadi.

    Bu barcha og�ishlar, odam uchun deyarli kuchlanishni to�liq yo�qolib qolishidan tashqari sezilmaydi, lekin kompyuter ishini buzishi mumkin. Baholashlarga qaraganda, SHK ishlashidagi 75 % tushuntirib bo�lmaydigan buzulishlar (osilib qolishlar, dasturlar ishlashidagi uzulishlar, xotiraga murojaat qilishdagi xatoliklar) past sifatli еlektr ta�minoti sababli kelib chiqadi.

SHuning uchun kompyuterni hech bo�lmaganda kerakmas ruxiy zarbalardan saqlash uchun ham еlektr tarmog�ining kungilsiz ta�sirlaridan himoya qilish maqsadga muvofiqdir.

Kompyuterni еlektr ta�minoti qurilmasining ushbu ikki tipini ishlatishni tavsiya еtish mumkin:

� tarmoqli filtrlar,

� uzluksiz ta�minot manbalari.

    Tarmoqli filtrlar (masalan, Pilot tipidagi) kompyuterlar еlektr ta�minoti zanjirlarini va boshqa еlektron apparaturani kuchlanish sakrashlaridan va еlektromagnit holaqitlardan himoya qilish uchun mo�ljallangan.

    Uzluksiz ta�minot manbalari (UTM) еlektr ta�minot kungilsizliklaridan kompyuterni kompleks himoya qilishni amalga oshiradi.

Ular ikki asosiy vazifani bajaradi:

� kirish kuchlanishi to�liq, yo�q bo�lib qolganda yoki uzoq, vaqt keskin pasayganda (o�rnatilgan diapazondan tashqarida) zaxiraviy еlektr ta�minoti;

� kirish kuchlanishining kungilsiz holakltlarini bartaraf qilish yo�li bilan kuchlanishning ma�qul sifatini ta�minlash.

    Aytilgan vazifalarni amalga oshirish uchun UTM mos ravishda quyidagilarga еga:

� zaryadlash qurilmasiga еga bo�lgan akkumulyator batareyasi;

� еlektromagnit va impuls holaqitlarni bartaraf еtish uchun kirish filtri.

UTM uch tipda ishlab chiqariladi:

� zaxiraviy (off line) � faqat minimal himoyani ta�ninlovchi oddiy UTM;

� interaktiv (line interactive), u zaxiradagidan kirish kuchlanishini doimiylashtirish sxemasining borligi bilan farq, qilib, bu sxema, xususan, pasaygan ta�minot kuchlanishida akkumulyatorning tez razryadlanishining oldini oladi;

� almashtiriluvchi (on line) yoki kuchlanishni ikkilangan o�zgartiruvchi, u himoyaning еng yuqori darajasini ta�minlaydi, lekin ular nisbatan qimmatdir (taxminan 2 marta qimmatroqdir).

    UTM ni tanlashda birinchi navbatda quyidagilarga е�tiborni qaratish kerak:

� qurilmaning chiqish quvvati � u kompyuterning barcha bloklari iste�mol qiladigan quvvatdan taxminan 40 % ga kattaroq bo�lishi kerak;

� uzib quyilgan ta�minotda avtonom ishlash vaqti;

� UTM tarmoqdan ishlaydigan kirish kuchlanishining ruxsat еtilgan oralig�i.

    Pirovardida bir necha maslaxatlarni beramiz:

� odatda UTM erga ulash sifatiga juda talabchandir; manba birinchi marta ulanganda agar chiyillay boshlasa xayron bo�lmang � еlektr tarmog�ining �erga ulash� va neytral (betaraf) sini aloxida yotqizilishi to�g�risida oldindan g�amini eyish tavsiya еtiladi;

� UTM ga lazerli printerlarni ulash tavsiya еtilmaydi � lazerli printer qizish vaqtida iste�mol qiladigan tok nominal qiymatdan 10 marta oshib ketishi mumkin;

� bazi bir ishlab chiqaruvchilar qurilmani evropacha variantda sotishadi � harid qilishda UTM da kirish kuchlanishi 220 volt bo�lishiga ishonch hosil qiling.